opera magnifica atque praeclara C

atque or āc (atque is used before vowels and consonants, ac, in class. lang., only before consonants; v. infra, I.), conj. [at has regularly in the compound atque a continuative, as in atqui it has an adversative force; pr. and further, and besides, and also; cf. in Gr. pros de, pros de eti, eti kai, eti de, and te kai; v. at init., and for the change of form atque, ac, cf. neque, nec; in MSS. and inscriptions sometimes written adque, and sometimes by confusion atqui ], a copulative particle, and also, and besides, and even, and (indicating a close internal connection between single words or whole clauses; while et designates an external connection of diff. objects with each other, v. et; syn.: et, -que, autem, praeterea, porro, ad hoc, ad haec).

In joining single words, which is its most common use.

In gen. (The following representation is based on a collection of all the instances of the use of atque and ac in Cic. Imp. Pomp., Phil. 2, Tusc. 1, and Off. 1; in Caes. B. G. 1 and 2; in Sall. C.; and in Liv. 21; and wherever in the account either author or work is not cited, there atque or ac does not occur.)

The form atque.

Before vowels and h. —Before a (very freq.):

sociorum atque amicorum,

Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; id. Phil. 2, 13, 33; id. Tusc. 1, 34, 122; Caes. B. G. 1, 2; 1, 18; 1, 26; 2, 14; Sall. C. 5, 8; 7, 5; Liv. 21, 3; 21, 12.—Before e (very freq.):

deposci atque expeti,

Cic. Imp. Pomp. 2, 5; 6, 16; 10, 28; id. Phil, 2, 21, 51; 2, 21, 52; id. Tusc. 1, 20, 46; Caes. B. G. 1, 6; 1, 15; 1, 18; 2, 19; Sall. C. 14, 6; 49, 4; Liv. 21, 4; 21, 37.—Before i (very freq.):

excitare atque inflammare,

Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; 7, 18; id. Phil. 2, 15, 37; 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 20, 46; 1, 40, 97; Caes. B. G. 1, 17; 1, 20; 1, 22; 2, 1 bis; Sall. C. 2, 3; 3, 5; 14, 4; Liv. 21, 4; 21, 6; 21, 10.—Before o (freq. in Cic.):

honestissimus atque ornatissimus,

Cic. Imp. Pomp. 7, 17; 8, 21; 11, 31; id. Off. 1, 25, 86; 1, 27, 94; Caes. B. G. 1, 40; 2, 14; Sall. C. 10, 6; Liv. 21, 8.—Before u (very rare), Cic. Imp. Pomp. 3, 7; 5, 11; 6, 15; Caes. B. G. 1, 26; 2, 20; Sall. C. 31, 6; 42, 1.—Before h (not infreq.):

Sertorianae atque Hispaniensis,

Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 7, 19; id. Tusc. 1, 28, 69; id. Off. 1, 24, 87; Caes. B. G. 1, 19; 2, 9; 2, 10; Sall. C. 6, 1; 12, 2; Liv. 21, 37.—

Before consonants.—Before b (very rare):

Gallorum atque Belgarum,

Caes. B. G. 1, 6; so,

Cassius atque Brutus,

Tac. A. 3, 76.—Before c (infreq. in Cic., freq. in Sall.):

in portubus atque custodiis,

Cic. Imp. Pomp. 6, 16; 8, 21; id. Phil. 2, 8, 18; id. Tusc. 1, 18, 42; id. Off. 1, 25, 88; Sall. C. 2, 3; 7, 4; 16, 3; 26, 4; 29, 3.—Before d (infreq.):

superatam esse atque depressam,

Cic. Imp. Pomp. 8, 21; id. Phil. 2, 44, 114: id. Off. 1, 6, 19; 1, 25, 85; 1, 33, 119; Sall. C. 4, 1; 20, 7; 20, 10.—Before f (infreq.):

vitiis atque flagitiis,

Cic. Imp. Pomp. 30, 72; id. Off. 1, 28, 98; 1, 28, 100; Caes. B. G. 1, 2; Sall. C. 1, 4; 2, 9; 11, 2.— Before g (very rare):

dignitate atque gloria,

Cic. Imp. Pomp. 4, 11; 5, 12:

virtute atque gloria,

Sall. C. 3, 2; 61, 9.—Before j (very rare):

labore atque justitia,

Sall. C. 10, 1; 29, 3.—Before l (rare):

hilari atque laeto,

Cic. Tusc. 1, 42, 100; id. Off. 1, 19, 64; Sall. C. 14, 3; 21, 2; 28, 4.—Before m (infreq. in Cic., once in Caes.):

multae atque magnae,

Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 17, 50; id. Phil. 2, 39, 100; id. Off. 1, 29, 103; 1, 31, 110; Caes. B. G. 1, 34; Sall. C. 18, 4; 31, 7; 34, 1; 51, 1.—Before n (infreq.):

adventu atque nomine,

Cic. Imp. Pomp. 5, 13; 20, 60; id. Off. 1, 28, 101; Sall. C. 2, 2 bis. —Before p (infreq. in Cic.):

magna atque praeclara,

Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 11, 31; 16, 48; id. Off. 1, 44, 156; Sall. C. 4, 1; 4, 4; 16, 2; 20, 3.—Before q (does not occur).—Before r (rare):

se conlegit atque recreavit,

Cic. Phil. 2, 24, 58.— Before s (rare in Cic.):

provinciarum atque sociorum,

Cic. Imp. Pomp. 1, 24, 71; id. Off. 1, 9, 30; 1, 21, 72; Sall. C. 2, 5; 2, 7; 6, 1.— Before t (infreq.):

parietum atque tectorum,

Cic. Phil. 2, 28, 69; id. Tusc. 1, 24, 57; id. Off. 1, 35, 126; Sall. C. 42, 2; 50, 3; 51, 38.—Before v (infreq.):

gravis atque vehemens,

Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 9, 25; id. Tusc. 1, 23, 54; Sall. C. 1, 1; 12, 3; 45, 4; Liv. 21, 4; 21, 30.—

The form ac before consonants.—Before b (very rare):

sentientes ac bene meritos,

Cic. Off. 1, 41, 149:

feri ac barbari,

Caes. B. G. 1, 31 and 33.—Before c (very rare):

liberis ac conjugibus,

Liv. 21, 30:

Romae ac circa urbem,

id. 21, 62.—Before d (freq. in Cic.):

periculum ac discrimen,

Cic. Imp. Pomp. 5, 12; 9, 23; 12, 33; id. Tusc. 1, 17, 40; 1, 28, 69; id. Off. 1, 14, 42:

usus ac disciplina,

Caes. B. G. 1, 40; 2, 31; Sall. C. 5, 4; 5, 8; 28, 1; Liv. 21, 10; 21, 18; 21, 19.—Before f (infreq.):

opima est ac fertilis,

Cic. Imp. Pomp. 6, 14; 7, 19; id. Tusc. 1, 1, 2; 1, 27, 66; id. Off. 1, 29, 103:

potentissimos ac firmissimos,

Caes. B. G. 1, 3; 1, 48; 2, 12;

2, 13: pessuma ac flagitiosissima,

Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 17; 21, 20.—Before g (does not occur).—Before j (very rare):

nobilitatis ac juventutis,

Cic. Phil. 2, 15, 37.—Before l (not infreq. in Liv.), Cic. Imp. Pomp. 4, 9; 23, 66; id. Phil. 2, 22, 54; Caes. B. G. 1, 12; 1, 23; 2, 23; Liv. 21, 13; 21, 14; 21, 35.—Before m (not infreq. in Cic.):

terrore ac metu,

Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 18, 54 bis; 20, 59; id. Tusc. 1, 40, 95; id. Off. 1, 30, 106; Caes. B. G. 1, 39; 2, 14; Sall. C. 2, 4; 10, 1; Liv. 21, 8; 21, 60.—Before n (not infreq. in Cic.):

insedit ac nimis inveteravit,

Cic. Imp. Pomp. 3, 7:

gentes ac nationes,

id. ib. 11, 31; 12, 35 bis; id. Phil. 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 21, 48; Caes. B. G. 1, 20; 2, 28; Liv. 21, 32.—Before p (not infreq. in Cic., Caes., and Liv.):

celeberrimum ac plenissimum,

Cic. Imp. Pomp. 12, 33; 12, 35; 13, 36; id. Phil. 2, 15, 39; id. Tusc. 1, 17, 41; id. Off. 1, 20, 68; Caes. B. G. 1, 18; 1, 20; 2, 13; 2, 19; Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 25; 21, 34; 21, 35.—Before q (does not occur).—Before r (infreq.):

firmamenti ac roboris,

Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 8, 21; 15, 45; id. Off. 1, 5, 15; Caes. B. G. 1, 25; Liv. 21, 41; 21, 44.—Before s (freq. in Cic. and Liv., infreq. in Caes.):

vectigalibus ac sociis,

Cic. Imp. Pomp. 2, 4; 4, 10; 11, 30; id. Phil. 2, 27, 66; Caes. B. G. 1, 25; 1, 31; 1, 33; 2, 24; Liv. 21, 4; 21, 33 bis; 21, 36.—Before t (infreq. in Cic., freq. in Liv.):

tantis rebus ac tanto bello,

Cic. Imp. Pomp. 10, 27 bis; 19, 56; 20, 59; Caes. B. G. 1, 26; 1, 39; 2, 6; Liv. 21, 7 ter; 21, 10; 21, 14; 21, 25.—Before v (not in Cic., only once in Caes. and Sall., but freq. in Liv.):

armatos ac victores,

Caes. B. G. 1, 40:

inconsulte ac veluti etc.,

Sall. C. 42, 2:

opera ac vineae,

Liv. 21, 7; 21, 22; 21, 40; 21, 43. —(So in the phrases treated below: atque adeo, atque alter or alius, atque eccum, atque eo, atque etiam, atque illuc, atque is or hic, atque iterum, atque omnia, atque ut, atque late, atque sic, atque velut, but ac ne, ac si, and ac tamen).—With simul:

Britannorum acies in speciem simul ac terrorem editioribus locis constiterat,

Tac. Agr. 35:

in se simul atque in Herculem,

id. G. 34:

suos prosequitur simul ac deponit,

id. ib. 30; so,

sociis pariter atque hostibus,

id. H. 4, 73:

innocentes ac noxios juxta cadere,

id. A. 1, 48.—Hence, sometimes syn. with et—et, ut—ita, aeque ac; both—and, as—so, as well—as, as well as: hodie sero ac nequiquam [p. 190] voles, Ter. Heaut. 2, 3, 103 (cf. Cic. Quinct. 25, 79:

verum et sero et nequidquam pudet): copia sententiarum atque verborum,

Cic. Cael. 19, 45:

omnia honesta atque inhonesta,

Sall. C. 30, 4:

nobiles atque ignobiles,

id. ib. 20, 7:

caloris ac frigoris patientia par,

Liv. 21, 4; 6, 41; Vell. 2, 127:

vir bonus et prudens dici delector ego ac tu,

Hor. Ep. 1, 16, 32.—

Esp.

In a hendiadys:

utinam isto animo atque virtute in summa re publica versari quam in municipali maluisset,

with this virtuous feeling, Cic. Leg. 3, 16, 36:

de conplexu ejus ac sinu,

of his bosom embrace, id. Cat. 2, 10, 22:

me eadem, quae ceteros, fama atque invidia vexabat, i. e. invidiosa fama,

Sall. C. 3 fin.:

clamore atque adsensu,

shout of applause, Liv. 21, 3.—

In joining to the idea of a preceding word one more important, and indeed, and even, and especially (v. Kritz ad Sall. J. 4, 3).

Absol.: Pa. Nempe tu istic ais esse erilem concubinam? Sc. Atque arguo me etc., yea and I maintain that I etc., Plaut. Mil. 2, 3, 66: Ph. Tun vidisti? Sc. Atque his quidem oculis, id. ib. 2, 4, 15: Ps. Ecquid habet is homo aceti in pectore? Ch. Atque acidissimi, id. Ps. 2, 4, 49; so id. Bacch. 3, 6, 9; id. Men. 1, 2, 40: Py. Cognoscitne (ea)? Ch. Ac memoriter, Ter. Eun. 5, 3, 6:

Faciam boni tibi aliquid pro ista re ac lubens,

and with a good will, id. Heaut. 4, 5, 15:

rem difficilem (dii immortales) atque omnium difficillimam,

and indeed, Cic. Or. 16, 52:

magna diis immortalibus habenda est gratia atque huic ipsi Jovi Statori, etc.,

and especially, id. Cat. 1, 5, 11:

hebeti ingenio atque nullo,

and in fact, id. Tusc. 5, 15, 45:

ex plurimis periculis et insidiis atque ex media morte,

and even, id. Cat. 4, 9:

fratre meo atque eodem propinquo suo interfecto,

and at the same time, Sall. J. 14, 11:

intra moenia atque in sinu urbis,

id. C. 52, 35.—

With adeo, and that too, and even:

intra moenia atque adeo in senatu,

Cic. Cat. 1, 2, 5:

qui in urbe remanserunt atque adeo qui contra urbis salutem etc.,

id. ib. 2, 12, 27:

insto atque urgeo, insector, posco atque adeo flagito crimen,

id. Planc. 19 fin.:

non petentem atque adeo etiam absentem,

Liv. 10, 5.—And with autem also added:

atque adeo autem quor etc.,

Ter. Eun. 5, 4, 42.—

With etiam:

id jam populare atque etiam plausibile factum est,

and also, Cic. Div. in Caecil. 3, 8:

ne Verginio commeatum dent atque etiam in custodia habeant,

Liv. 3, 46.—

With the dem. pron. hic, is:

negotium magnum est navigare atque id mense Quintili,

and besides, and that, and that too, Cic. Att. 5, 12; 1, 14:

maximis defixis trabibus atque eis praeacutis,

Caes. B. C. 1, 27:

Asseres pedum XII. cuspidibus praefixis atque hi maximis ballistis missi,

id. ib. 2, 2:

duabus missis subsidio cohortibus a Caesare, atque his primis legionum duarum,

id. B. G. 5, 15; id. B. C. 3, 70:

flumen uno omnino loco pedibus atque hoc aegre transiri potest,

id. B. G. 5, 18:

ad celeritatem onerandi subductionesque paulo facit humiliores... atque id eo magis, quod, etc.,

id. ib. 5, 1; cf. without id (perh. to avoid the repetition of the pron.): qua (sc. virtute) nostri milites facile superabant, atque eo magis, quod, etc., and that the more because etc., id. ib. 3, 8 fin.:

dicendi artem apta trepidatione occultans atque eo validior,

Tac. H. 1, 69; 2, 37; id. A. 4, 22; 4, 46.—

In comparisons.

Of equality (Rudd. II. p. 94; Zumpt, § 340); with par, idem, item, aequus, similis, juxta, talis, totidem, etc., as: et nota, quod ex hujus modi structura Graeca (sc. homoios kai, etc.) frequenter Latini ac et atque in significatione similitudinis accipiunt, Prisc. pp. 1192 and 1193 P.; cf. Gell. 10, 29; Lidd. and Scott, s. v. kai, III.:

si parem sententiam hic habet ac formam,

Plaut. Mil. 4, 6, 36: quom opulenti loquuntur pariter atque ignobiles, Enn. ap. Gell. 11, 4:

Ecastor pariter hoc atque alias res soles,

Plaut. Men. 5, 1, 52:

pariter nunc opera me adjuves ac re dudum opitulata es,

Ter. Phorm. 5, 3, 3:

neque enim mihi par ratio cum Lucilio est ac tecum fuit,

Cic. N. D. 3, 1, 3:

parique eum atque illos imperio esse jussit,

Nep. Dat. 3, 5:

magistrum equitum pari ac dictatorem imperio fugavit,

id. Hann. 5, 3:

pariter patribus ac plebi carus,

Liv. 2, 33: nam et vita est eadem et animus te erga idem ac fuit, Ter. Heaut. 2, 3, 24:

In hanc argumentationes ex eisdem locis sumendae sunt atque in causam negotialem,

Cic. Inv. 2, 23, 70:

equi quod alii sunt ad rem militarem idonei, alii ad vecturam... non item sunt spectandi atque habendi,

Varr. R. R. 2, 7, 15; id. L. L. 10, § 74 Mull.:

cum ex provincia populi Romani aequam partem tu tibi sumpseris atque populo Romano miseris,

Cic. Verr. 2, 3, 19:

Modo ne in aequo (jure) hostes apud vos sint ac nos socii,

Liv. 39, 37 (exs. with aeque; v. aeque, d); Cic. Verr. 2, 3, 83 fin.:

et simili jure tu ulcisceris patrui mortem atque ille persequeretur fratris sui, si, etc.,

id. Rab. Perd. 5; id. Phil. 1, 4; id. Agr. 1, 4 fin.:

similem pavorem inde ac fugam fore, ac bello Gallico fuerit,

Liv. 6, 28; Col. 5, 7, 3:

contendant, se juxta hieme atque aestate bella gerere posse,

Liv. 5, 6; cf. Drak. ad Liv. 1, 54, 9:

faxo eum tali mactatum, atque hic est, infortunio,

Ter. Phorm. 5, 9, 39; Cic. Vatin. 4, 10:

cum totidem navibus atque erat profectus,

Nep. Milt. 7, 4.—

Of difference; with alius and its derivv., with dissimile, contra, contrarius, secus, etc., than:

illi sunt alio ingenio atque tu,

other than, different from, Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. the passages under alius, I. B. a:

aliter tuum amorem atque est accipis,

Ter. Heaut. 2, 3, 23 al.; v. the passages under aliter, 1. a.; cf.

also aliorsum, II., and aliusmodi: quod est non dissimile atque ire in Solonium,

Cic. Att. 2, 3:

simulacrum in excelso collocare et, contra atque ante fuerat, ad orientem convertere,

id. Cat. 3, 8, 20:

vides, omnia fere contra ac dicta sint evenisse,

id. Div. 2, 24 fin.; id. Verr. 2, 1, 46:

qui versantur retro, contrario motu atque caelum,

id. Rep. 6, 17, 17:

membra paulo secus a me atque ab illo partita,

id. de Or. 3, 30, 119:

cujus ego salutem non secus ac meam tueri debeo,

id. Planc. 1 fin. al.; v. contra, contrarius, secus, etc.—

Sometimes, in cases of equality or difference, atque with ut or ac with si (with aliter affirm. Cic. appears to connect only atque ut, not ac si;

once, however, non aliter, ac si,

Cic. Att. 13, 51;

v. aliter, 1. b.): pariter hoc fit atque ut alia facta sunt,

Plaut. Am. 4, 1, 11:

nec fallaciam Astutiorem ullus fecit poeta atque Ut haec est fabre facta a nobis,

id. Cas. 5, 1, 6 sqq.:

quod iste aliter atque ut edixerat decrevisset,

Cic. Verr. 2, 1, 46:

et qui suos casus aliter ferunt atque ut auctores aliis ipsi fuerunt, etc.,

id. Tusc. 3, 30, 73:

si mentionem fecerint, quo aliter ager possideretur atque ut ex legibus Juliis,

id. Att. 2, 18, 2; 16, 13, c; cf. Wopk. Lect. Tull. 1, 15, p. 118; Dig. 43, 13, 11:

Egnatii absentis rem ut tueare, aeque a te peto ac si mea negotia essent,

just as if, Cic. Fam. 13, 43:

tu autem similiter facis ac si me roges, etc.,

id. N. D. 3, 3, 8:

reliquis officiis, juxta ac si meus frater esset, sustentavit,

id. Post. Red. in Sen. 8, 20:

quod dandum est amicitiae, large dabitur a me non secus ac si meus esset frater,

id. Mur. 4 fin.:

haec sunt, tribuni, consilia vestra, non, hercule, dissimilia, ac si quis, etc.,

Liv. 5, 5 fin. al. —

More rare with nimis, in partem, pro eo, etc.;

in Plaut. also with mutare or demutare = aliud esse: nimis bellus, atque ut esse maxume optabam, locus,

Plaut. Bacch. 4, 4, 73:

haud centensumam Partem dixi atque, otium rei si sit, possim expromere,

id. Mil. 3, 1, 168: sane quam pro eo ac debui graviter molesteque tuli, just as was my duty, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:

debeo sperare, omnes deos, qui huic urbi praesident, pro eo mihi, ac mereor, relaturos gratiam esse,

Cic. Cat. 4, 2:

pro eo, ac si concessum sit, concludere oportebit argumentationem,

id. Inv. 1, 32, 54:

non possum ego non aut proxime atque ille aut etiam aeque laborare,

nearly the same as he, id. Fam. 9, 13, 2:

neque se luna quoquam mutat atque uti exorta est semel,

Plaut. Am. 1, 1, 118:

num quid videtur demutare atque ut quidem Dixi?

id. Mil. 4, 3, 37.—

Sometimes the word indicating comparison (aeque, tantopere, etc.) is to be supplied from the connection (in the class. per. perh. used only once by Cassius in epist. style):

nebula haud est mollis atque hujus est,

Plaut. Cas. 4, 4, 21:

quem esse amicum ratus sum atque ipsus sum mihi,

id. Bacch. 3, 6, 20:

quae suco caret atque putris pumex,

Priap. 32, 7 (Mull., est putusque): digne ac mereor commendatus esse, Cass. ap. Cic. Fam. 12, 13; Dig. 2, 14, 4; 19, 2, 54.—

Poet. or in post-Aug. prose with comparatives (for quam), than:

amicior mihi nullus vivit atque is est,

Plaut. Merc. 5, 2, 56:

non Apollinis magis verum atque hoc responsum est,

Ter. And. 4, 2, 15 Ruhnk.:

Illi non minus ac tibi Pectore uritur intimo Flamma,

Cat. 61, 172:

haud minus ac jussi faciunt,

Verg. A. 3, 561:

Non tuus hoc capiet venter plus ac meus,

Hor. S. 1, 1, 46 Bentl. and Heind. (cf. infra:

nihilo plus accipias quam Qui nil portarit): qui peccas minus atque ego,

id. ib. 2, 7, 96:

Artius atque hedera procera adstringitur ilex,

id. Epod. 15, 5; Suet. Caes. 14 Ruhnk. —

In the comparison of two periods of time, most freq. with simul (v. examples under simul); ante- or post-class. with principio, statim:

principio Atque animus ephebis aetate exiit,

as soon as, Plaut. Merc. 1, 1, 40:

judici enim, statim atque factus est, omnium rerum officium incumbit,

Dig. 21, 1, 25:

quamvis, statim atque intercessit, mulier competierat,

ib. 16, 1, 24.—

To connect a negative clause which explains or corrects what precedes; hence sometimes with potius (class.; in Cic. very freq., but rare in the poets), and not, and not rather.

Absol.:

Decipiam ac non veniam,

Ter. Heaut. 4, 4, 6:

si fidem habeat,... ac non id metuat, ne etc.,

id. Eun. 1, 2, 60:

perparvam vero controversiam dicis, ac non eam, quae dirimat omnia,

Cic. Leg. 1, 20, 54:

quasi nunc id agatur, quis ex tanta multitudine occiderit, ac non hoc quaeratur, eum, etc.,

id. Rosc. Am. 33:

si (mundum) tuum ac non deorum immortalium domicilium putes, nonne plane desipere videare?

id. N. D. 2, 6, 17:

nemo erat, qui illum reum ac non miliens condemnatum arbitraretur,

id. Att. 1, 16:

si hoc dissuadere est, ac non disturbare ac pervertere,

id. Agr. 2, 37, 101:

si res verba desideraret ac non pro se ipsa loqueretur,

id. Fam. 3, 2 fin.: hoc te exspectare tempus tibi turpe est ac non ei rei sapientia tua te occurrere, Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 6:

velut destituti ac non qui ipsi destituissent,

Liv. 8, 27; 7, 3 fin.:

si mihi mea sententia proferenda ac non disertissimorum,

Tac. Or. 1.—

With potius:

Quam ob rem scriba deducet, ac non potius mulio, qui advexit?

Cic. Verr. 2, 3, 79 (B. and K., et):

quis (eum) ita aspexit, ut perditum civem, ac non potius ut importunissimum hostem?

id. Cat. 2, 6, 12.— Pliny the elder commonly employs in this sense atque non, not ac non:

concremasse ea (scrinia) optuma fide atque non legisse,

Plin. 7, 25, 26, § 94; 22, 24, 50, § 108; 29, 2, 9, § 29; 27, 9, 55, § 78; 31, 7, 39, § 73 et saep. —

In connecting clauses and beginning periods.

In gen., and, and so, and even, and too: Pamph. Antiquam adeo tuam venustatem obtines. Bacch. Ac tu ecastor morem antiquom atque ingenium obtines, And you too, Ter. Hec. 5, 4, 20:

atque illi (philosopho) ordiri placet etc.,

Cic. de Or. 3, 47, 183: Africanus indigens mei? Minime hercle. Ac ne ego quidem illius, And I indeed not, etc., id. Lael. 9, 30; id. Fin. 5, 11, 33:

cum versus facias, te ipsum percontor, etc.... Atque ego cum Graecos facerem, natus mare citra, Versiculos, etc.,

Hor. S. 1, 10, 31:

multa quippe et diversa angebant: validior per Germaniam exercitus, etc.... quos igitur anteferret? ac (i. e. similiter angebat), ne postpositi contumelia incenderentur,

Tac. A. 1, 47:

Minime, minime, inquit Secundus, atque adeo vellem maturius intervenisses,

Tac. Or. 14:

ac similiter in translatione, etc.,

Quint. 3, 6, 77.—

In adducing new arguments of similar force in favor of any assertion or making further statements about a subject, etc.; cf. Beier ad Cic. Off. 3, 11, 487.

Absol.:

maxima est enim vis vetustatis et consuetudinis: atque in ipso equo, cujus modo mentionem feci, si, etc.,

and furthermore, and moreover, Cic. Lael. 19, 68: Atque, si natura confirmatura jus non erit, virtutes omnes tollentur, id. Leg. 1, 15, 42 B. and K. —

Often with etiam:

Atque alias etiam dicendi virtutes sequitur,

Cic. Or. 40, 139:

Atque hoc etiam animadvertendum non esse omnia etc.,

id. de Or. 2, 61, 251; so id. Off. 1, 26, 90; id. N. D. 2, 11, 30; Col. 2, 2, 3.—

Sometimes with quoque:

Atque occidi quoque Potius quam cibum praehiberem,

Plaut. Ps. 1, 3, 133; so Cic. N. D. 2, 12, 32; Col. 2, 13, 3, and Cels. 2, 3; 3, 22.—

And even with quoque etiam: Atque ego [p. 191] quoque etiam, qui Jovis sum filius, Contagione etc., Plaut. Am. prol. 30.—

In narration:

aegre submoventes obvios intrare portam, qui adducebant Philopoemenem, potuerunt: atque conferta turba iter reliquum clauserat,

Liv. 39, 49; 5, 21 fin.:

completur caede, quantum inter castra murosque vacui fuit: ac rursus nova laborum facies,

Tac. H. 3, 30; cf. Caes. B. C. 2, 28 fin. and 2, 29 init. —

In introducing comparisons, atque ut, atque velut (mostly poet., esp. in epic poetry):

Atque ut perspicio, profecto etc.,

Plaut. Capt. 3, 4, 53:

ac veluti magno in populo cum saepe coorta est Seditio.... Sic cunctus pelagi cecidit fragor, etc.,

Verg. A. 1, 148; so id. G. 4, 170; id. A. 2, 626; 4, 402; 4, 441; 6, 707; 9, 59; 10, 405; 10, 707; 10, 803; 11, 809; 12, 365; 12, 521; 12, 684; 12, 715;

12, 908: Inclinare meridiem Sentis ac, veluti stet volucris dies, Parcis deripere etc.,

Hor. C. 3, 28, 6; Val. Fl. 6, 664;

and so, Ac velut in nigro jactatis turbine nautis, etc.... Tale fuit nobis Manius auxilium,

Cat. 68, 63 (for which Sillig and Muller read:

Hic velut, etc.): Atque ut magnas utilitates adipiscimur, etc.,

Cic. Off. 2, 5, 16:

Atque ut hujus mores veros amicos parere non potuerunt, sic etc.,

id. Lael. 15, 54.—

In connecting two acts or events.

In the order of time, and then; hence the ancient grammarians assume in it the notion of quick succession, and explain it, though improperly, as syn. with statim, ilico, without any accompanying copulative, v. Gell. 10, 29; Non. p. 530, 1 sq. (only in the poets and histt.): Atque atque accedit muros Romana juventus (the repetition of the atque represents the approach step by step), Enn. ap. Gell. and Non. l. l. (Ann. v. 527 Mull.): Quo imus una;

ad prandium? Atque illi tacent,

And then they are silent, Plaut. Capt. 3, 1, 19:

Ubi cenamus? inquam, atque illi abnuunt,

and upon this they shake their head, id. ib. 3, 1, 21; id. Ep. 2, 2, 33:

dum circumspecto atque ego lembum conspicor,

id. Bacch. 2, 3, 45; so id. Merc. 2, 1, 32; 2, 1, 35; id. Most. 5, 1, 9:

lucernam forte oblitus fueram exstinguere: Atque ille exclamat derepente maximum,

and then he suddenly exclaims, id. ib. 2, 2, 57: cui fidus Achates It comes... atque illi Misenum in litore sicco Ut venere, vident, etc., and as they thus came, etc., Verg. A. 6, 162:

dixerat, atque illi sese deus obtulit ultro,

Stat. Th. 9, 481; 12, 360; Liv. 26, 39, 16; Tac. H. 3, 17:

tum Otho ingredi castra ausus: atque illum tribuni centurionesque circumsistunt,

id. ib. 1, 82. —Sometimes with two imperatives, in order to indicate vividly the necessity of a quicker succession, or the close connection between two actions:

cape hoc argentum atque defer,

Ter. Heaut. 4, 7, 3:

abi domum ac deos comprecare,

id. Ad. 4, 5, 65:

tace modo ac sequere hac,

id. ib. 2, 4, 16:

Accipe carmina atque hanc sine tempora circum hederam tibi serpere,

Verg. E. 8, 12; id. G. 1, 40; 3, 65; 4, 330:

Da auxilium, pater, atque haec omina firma,

id. A. 2, 691; 3, 89; 3, 250; 3, 639; 4, 424; 9, 90; 10, 624; 11, 370.—

In the order of thought, and so, and thus, and therefore.

Absol.:

si nunc de tuo jure concessisses paululum, Atque adulescenti morigerasses,

and so, Ter. Ad. 2, 2, 10.—

With ita or sic:

Ventum deinde ad multo angustiorem rupem, atque ita rectis saxis, etc.,

Liv. 21, 36; Plin. 10, 58, 79, § 158:

ac sic prope innumerabiles species reperiuntur,

Quint. 12, 10, 67.—

Connecting conclusion and condition, so, then (cf. at, II. F.):

non aliter quam qui adverso vix flumine lembum Remigiis subigit, si bracchia forte remisit, Atque illum praeceps prono rapit alveus amni,

Verg. G. 1, 203 (here explained by statim by Gell. 10, 29, and by Servius, but thus its connective force is wholly lost; cf. also Forbig ad h. l. for still another explanation).—

(As supra, I. c.) To annex a thought of more importance:

Satisne videtur declarasse Dionysius nihil esse ei beatum, cui semper aliqui terror impendeat? atque ei ne integrum quidem erat, ut ad justitiam remigraret,

Cic. Tusc. 5, 21, 62; id. Tull. 4:

hoc enim spectant leges, hoc volunt, incolumem esse civium conjunctionem, quam qui dirimunt, eos morte... coercent. Atque hoc multo magis efficit ipsa naturae ratio,

id. Off. 3, 5, 23; id. Fam. 6, 1, 4: hac spe lapsus Induciomarus... exsules damnatosque tota Gallia magnis praemiis ad se allicere coepit;

ac tantam sibi jam iis rebus in Gallia auctoritatem comparaverat, ut, etc.,

Caes. B. G. 5, 55 fin.; Nep. Hann. 13, 2; Quint. 1, 10, 16.—Hence also in answers, in order to confirm a question or assertion:

Sed videone ego Pamphilippum cum fratre Epignomo? Atque is est,

And he it is, Yes, it is he, Plaut. Stich. 4, 2, 4; so id. Truc. 1, 2, 24: Th. Mihin malum minitare? Ca. Atque edepol non minitabor, sed dabo, id. Curc. 4, 4, 15: Ch. Egon formidulosus? nemost hominum, qui vivat, minus. Th. Atque ita opust, Ter. Eun. 4, 6, 20.—

In expressing a wish, atque utinam:

Veritus sum arbitros, atque utinam memet possim obliscier! Att., Trag. Rel. p. 160 Rib.: videmus enim fuisse quosdam, qui idem ornate ac graviter, idem versute et subtiliter dicerent. Atque utinam in Latinis talis oratoris simulacrum reperire possemus!

Cic. Or. 7, 22; so id. Rep. 3, 5, 8:

Atque utinam pro decore etc.,

Liv. 21, 41, 13:

Atque utinam ex vobis unus etc.,

Verg. E. 10, 35; id. A. 1, 575:

Atque utinam... Ille vir in medio fiat amore lapis!

Prop. 2, 9, 47; 3, 6, 15; 3, 7, 25; 3, 8, 19 al.—

To connect an adversative clause, and often fully with tamen, and yet, notwithstanding, nevertheless.

Absol.: Mihi quidem hercle non fit veri simile;

atque ipsis commentum placet,

Ter. And. 1, 3, 20 Ruhnk. (atque pro tamen, Don.):

ego quia non rediit filius, quae cogito!... Atque ex me hic natus non est, sed ex fratre,

id. Ad. 1, 1, 15 (Quasi dicat, ex me non est, et sic afficior: quid paterer si genuissem? Don.; cf. Acron. ap. Charis. p. 204 P.); Cic. Off. 3, 11, 48 Beier; id. Mur. 34, 71 Matth.:

ceterum ex aliis negotiis, quae ingenio exercentur, in primis magno usui est memoria rerum gestarum... Atque ego credo fore qui, etc.,

and yet I believe, Sall. J. 4, 1 and 3 Corte; id. C. 51, 35:

observare principis egressum in publicum, insidere vias examina infantium futurusque populus solebat. Labor parentibus erat ostentare parvulos... Ac plerique insitis precibus surdas principis aures obstrepebant,

Plin. Pan. 26.—

With tamen:

nihil praeterea est magnopere dicendum. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, etc.,

Cic. Fin. 2, 27, 85:

discipulos dissimilis inter se ac tamen laudandos,

id. de Or. 3, 10, 35; id. Rep. 1, 7, 12:

Atque in his tamen tribus generibus etc.,

id. Off. 3, 33, 118; id. Pis. 1, 3; 13, 30; id. Prov. Cons. 7, 16; 7, 15 fin. (cf. in reference to the last four passages Wund. Varr. Lectt. p. lviii. sq.):

ac tamen initia fastigii etc.,

Tac. A. 3, 29; 3, 56; 12, 56;

14, 21: pauciores cum pluribus certasse, ac tamen fusos Germanos,

id. H. 5, 16.—

To connect a minor affirmative proposition (the assumptio or propositio minor of logical lang.) in syllogisms, now, but, but now (while atqui is used to connect either an affirmative or negative minor premiss: v. atqui): Scaptius quaternas postulabat. Metui, si impetrasset, ne tu ipse me amare desineres;

... Atque hoc tempore ipso impingit mihi epistulam etc.,

Cic. Att. 6, 1, 6.—Sometimes the conclusion is to be supplied:

nisi qui naturas hominum, penitus perspexerit, dicendo, quod volet, perficere non poterit. Atque totus hic locus philosophorum putatur proprius (conclusion: ergo oratorem philosophiam cognoscere oportet),

Cic. de Or. 1, 12, 53 and 54.—

In introducing a purpose (freq. in Cic.).

A negative purpose, and esp. in anticipating an objection:

Ac ne sine causa videretur edixisse,

Cic. Phil. 3, 9, 24:

Ac ne forte hoc magnum ac mirabile esse videatur,

id. de Or. 2, 46, 191; so id. Fam. 5, 12, 30:

Ac ne saepius dicendum sit,

Cels. 8, 1:

Ac ne forte roges, quo me duce, quo lare tuter,

Hor. Ep. 1, 1, 13:

Ac ne forte putes,

id. ib. 2, 1, 208:

Ac ne forte putes etc.,

Ov. R. Am. 465 (Merkel, Et).—

A positive purpose:

Atque ut ejus diversa studia in dissimili ratione perspicere possitis, nemo etc.,

Cic. Cat. 2, 5, 9:

Atque ut omnes intellegant me etc.... dico etc.,

id. Imp. Pomp. 8, 20; 2, 4; id. Clu. 14, 43; id. Sull. 2, 5; id. de Or. 3, 11, 40:

Atque ut C. Flaminium relinquam etc.,

id. Leg. 3, 9, 20; id. Fin. 3, 2, 4.—

a.. In continuing a thought in assertions or narration, and, now, and now, Plaut. Aul. prol. 18: audistis, cum pro se diceret, genus orationis, etc.,... perspexistis. Atque in eo non solum ingenium ejus videbatis, etc., Cic. Cael. 19, 45; so id. de Or. 3, 32, 130; 2, 7, 27; 3, 10, 39 al.; Caes. B. G. 2, 29; Nep. Ages. 7, 3; 8, 1, Eum. 10, 3 Bremi; Tac. A. 14, 64; 15, 3; Verg. A. 9, 1; Sil. 4, 1 al.: ac si, sublato illo, depelli a vobis omne periculum judicarem, now if I, etc., Cic. Cat. 2, 2, 3:

atque si etiam hoc natura praescribit, etc.,

id. Off. 3, 6, 27; so Quint. 10, 1, 26; 10, 2, 8.—

In introducing parentheses:

vulgo credere, Penino (atque inde nomen et jugo Alpium inditum) transgressum,

Liv. 21, 38:

omne adfectus genus (atque ea maxime jucundam et ornatam faciunt orationem) de luxuria, etc.,

Quint. 4, 3, 15 MSS., where Halm after Spalding reads et quae. —

At the conclusion of a discourse (not infreq. in Cic.): Atque in primis duabus dicendi partibus qualis esset, summatim breviterque descripsimus, And thus have we, then, briefly described, etc., Cic. Or. 15, 50:

Ac de primo quidem officii fonte diximus,

id. Off. 1, 6, 19:

Ac de inferenda quidem injuria satis dictum est,

id. ib. 1, 8, 27; id. Inv. 2, 39, 115 al.—

In particular connections and phrases.

Unus atque alter, one and the other; alius atque alius, one and another; now this, now that:

unae atque alterae scalae,

Sall. J. 60, 7:

quarum (coclearum) cum unam atque alteram, dein plures peteret,

id. ib. 93, 2:

unum atque alterum lacum integer perfluit,

Tac. H. 5, 6:

dilatisque alia atque alia de causa comitiis,

Liv. 8, 23, 17; Col. 9, 8, 10:

alius atque alius,

Tac. H. 1, 46; 1, 50 (v. alius, II. D.).—Also separated by several words:

aliud ejus subinde atque aliud facientes initium,

Sen. Ep. 32, 2.—

Etiam atque etiam. again and again:

temo Stellas cogens etiam atque etiam Noctis sublime iter, Enn., Trag. Rel. p. 39 Rib.: etiam atque etiam cogita,

Ter. Eun. 1, 1, 11:

etiam atque etiam considera,

Cic. Div. in Caecil. 14, 46:

monitos eos etiam atque etiam volo,

id. Cat. 2, 12, 27.—So, semel atque iterum, Cic. Font. 26; id. Clu. 49; Tac. Or. 17; and:

iterum atque iterum,

Verg. A. 8, 527; Hor. S. 1, 10, 39.—

Huc atque illuc, hither and thither, Cic. Q. Rosc. 37; id. de Or. 1, 40, 184; Verg. A. 9, 57; Ov. M. 2, 357; 10, 376; Tac. Agr. 10; id. H. 1, 85.—

Longe atque late, far and wide, Cic. Marcell. 29:

atque eccum or atque eccum video, in colloquial lang.: Heus vocate huc Davom. Atque eccum,

but here he is, Ter. And. 3, 3, 48:

Audire vocem visa sum modo militis. Atque eccum,

and here he is, id. Eun. 3, 2, 2; so id. Hec. 4, 1, 8.—

Atque omnia, in making an assertion general, and so generally:

Atque in eis omnibus, quae sunt actionis, inest quaedam vis a natura data,

Cic. de Or. 3, 59, 223:

quorum (verborum) descriptus ordo alias alia terminatione concluditur, atque omnia illa et prima et media verba spectare debent ad ultimum,

id. Or. 59, 200; id. de Or. 2, 64, 257: commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere, and so rather, etc., id. Off. 2, 23, 83:

nihil acerbum esse, nihil crudele, atque omnia plena clementiae, humanitatis,

id. ad Q. Fr. 1, 1, 8:

Atque omnis vitae ratio sic constat, ut, quae probamus in aliis, facere ipsi velimus,

Quint. 10, 2, 2.—

With other conjunctions.

After et:

equidem putabam virtutem hominibus instituendo et persuadendo, non minis et vi ac metu tradi,

Cic. de Or. 1, 58, 247:

Magnifica vero vox et magno viro ac sapiente digna,

id. Off. 3, 1, 1; id. Cael. 13:

vanus aspectus et auri fulgor atque argenti,

Tac. Agr. 32.:

denuntiarent, ut ab Saguntinis abstineret et Carthaginem in Africam traicerent ac sociorum querimonias deferrent,

Liv. 21, 6, 4:

ubi et fratrem consilii ac periculi socium haberem,

id. 21, 41, 2:

et uti liter demum ac Latine perspicueque,

Quint. 8, 3, 3:

Nam et subtili plenius aliquid atque subtilius et vehementi remissius atque vehementius invenitur,

id. 12, 10, 67. —

After que, as in Gr. te kai: litterisque ac laudibus aeternare, Varr. ap. Non. p. 75, 20:

submoverique atque in castra redigi,

Liv. 26, 10:

terrorem caedemque ac fugam fecere,

id. 21, 52:

mus Sub terris posuitque domos atque horrea fecit,

Verg. G. 1, 182; 3, 434; id. A. 8, 486.—

Before et:

caelum ipsum ac mare et silvas circum spectantes,

Tac. Agr. 32.—

After neque (only in the poets and post - Aug. prose):

nec clavis nec canis atque calix,

Mart. 1, 32, 4: naturam Oceani atque aestus [p. 192] neque quaerere hujus operis est, ac multi retulere, Tac. Agr. 10:

mediocritatem pristinam neque dissimulavit umquam ac frequenter etiam prae se tulit,

Suet. Vesp. 12.—

Atque repeated, esp. in arch. Lat.: Scio solere plerisque hominibus in rebus secundis atque prolixis atque prosperis animum excellere atque superbiam atque ferociam augescere atque crescere, Cato ap. Gell. 7, 3: Dicere possum quibus villae atque aedes aedificatae atque expolitae maximo opere citro atque ebore atque pavimentis Poenicis stent, Cato ap. Fest. p. 242 Mull.:

atque ut C. Flamininum atque ea, quae jam prisca videntur, propter vetustatem relinquam,

Cic. Leg. 3, 9, 20:

omnem dignitatem tuam in virtute atque in rebus gestis atque in tua gravitate positam existimare,

id. Fam. 1, 5, 8.—Esp. freq. in enumerations in the poets:

Haec atque illa dies atque alia atque alia,

Cat. 68, 152:

Mavortia tellus Atque Getae atque Hebrus,

Verg. G. 4, 463:

Clioque et Beroe atque Ephyre Atque Opis et Asia,

id. ib. 4, 343.—And sometimes forming a double connective, both— and = et—et:

Multus ut in terras deplueretque lapis: Atque tubas atque arma ferunt crepitantia caelo Audita,

Tib. 2, 5, 73:

complexa sui corpus miserabile nati Atque deos atque astra vocat crudelia mater,

Verg. E. 5, 23; Sil. 1, 93; v. Forbig ad Verg. l. l.

► Atque regularly stands at the beginning of its sentence or clause or before the word it connects, but in poetry it sometimes, like et and at, stands:

In the second place:

Jamque novum terrae stupeant lucescere solem, Altius atque cadant imbres,

Verg. E. 6, 38 Rib., ubi v. Forbig.:

Accipite ergo animis atque haec mea figite dicta,

id. A. 3, 250, and 10, 104 (animis may, however, here be taken with Accipite, as in id. ib. 5, 304):

Esto beata, funus atque imagines Ducant triumphales tuum,

Hor. Epod. 8, 11; id. S. 1, 5, 4; 1, 6, 111; 1, 7, 12 (ubi v. Fritzsche).—

In the third place:

quod pubes hedera virente Gaudeant pulla magis atque myrto,

Hor. C. 1, 25, 18; cf. at fin. (Vid. more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 452-513.)

1. opus, eris, n. ( altindisch äpaḥ, das Werk), das Werk, I) im engeren Sinne, das Werk = die materielle Arbeit, die Beschäftigung, A) eig.: 1) im allg.: a) leb. Wesen: α) der Menschen, opus ingens, Liv.: opus rusticum, Komik. u. Colum.: opus servile, Liv.: opus militare, Arb. der Soldaten, Suet.: opera fabrilia, Handarbeiten, ICt., bes. Schmiedearbeiten, -geschäfte, Verg.: opus manuum, Ov.: opera nostrarum artium, Cic.: admonitor operum, Ov.: immunes operum, Ov.: famuli operum soluti (von der Arbeit entbundene), Hor.: in opus se collocare (sich verdingen), Plaut.: milites ad opus privatum mittere, ICt.: omnia opera mature conficere, Cato: opus facere, arbeiten, Ter.: opus rusticum od. opus ruri facere, Feldarbeit verrichten, Ter.: differre opus, Ov.: exigere (prüfen) opus, Ov.: favere operi, fleißig arbeiten, Ov.: u. so instare operi, Verg.: istaec opera perficere, Plaut.: in totum diem velut opus ordinare, gleichs. das Tagewerk verteilen, Quint.: opus quaerere (suchen), Cic. u. Liv.: pauper, cui in opere vita erat, der von der A. lebte, Ter.: menses octo continuos his opus non defuit, Cic.: magni operis videbatur m. folg. Infin., es schien ein großes Stück Arbeit zu sein, Curt: in od. ad opus publicum (öffentl. Strafarbeit) damnari od. dari, ICt. – β) der Tiere (vgl. Cic. de off. 2, 11): si mures aliquid corroserint, quorum est opus

————

hoc unum, Cic.: bes. v. der Arbeit der Bienen, opus facere, Varro: pro me opus facere, Ps. Quint. decl.: fervet opus, Verg.: iustis operum peractis, Colum.: omnibus (apibus) una quies operum, labor omnibus unus, Verg. – b) lebl. Subjj., die Wirkung, der Effekt, opus meae bis sensit Telephus hastae, Ov. met. 12, 112: e sagittifera prompsit duo tela pharetra diversorum operum, Ov. met. 1, 469: v. Abstr., suum quasi opus efficere, sozusagen ihre W. hervorbringen, Cic. top. 62.

2) prägn.: a) die Arbeit des Landmannes u. der Pflugstiere, die Feldarbeit (vollst. opus rusticum, s. oben), arma operis sui, Ov.: intentus operi diurno, Curt.: opus facere, Ter. (u. so bovem commodare, ut opus faceret, ICt.): facere patrio rure opus, Ov.: opere se exercere, Sen.: alqm in ipso opere deprehendere, Flor. – b) die Praxis des Arztes, opus facere, seine Praxis betreiben, Alfen. dig. 38, 1, 26: manere (erwarten) medicum, dum se ex opere recipiat, bis er von seiner Praxis zurückkommt, Plaut. Men. 883. – c) das Weidwerk des Jägers, Romanis sollemne viris opus, Hor. ep. 1, 18, 49. – d) die Arbeit des Bauhandwerkers od. -meisters, das Bauen, der Bau, muri od. fossa ingentis operis, Curt.: moles novi operis, die neu zu erbauenden Dämme, Curt.: lex operi faciundo, Baukontrakt, Cic.: publicorum operum exactio, Cic.: opus pupillo redimere (für den Mündel

————

erstehen), Cic.: interim omnes servi atque liberi opus facerent, sollten beim Bau Hand anlegen, Nep. – e) die Bergwerksarbeit, der Bergbau, in opus metalli od. metallicum damnari od. dari, ICt.: u. so bl. in opus damnari, Plin. ep.: in opus salinarum dari, ICt. – f) als milit. t. t., die Schanzarbeit, labor operis, Caes.: opus castrorum, Lagerarbeit, Lagerbefestigung, Sall.: fessus od. fatigatus operibus proeliisque, Liv.: in opere occupatum esse, Caes.: dies noctesque in opere versari, Caes.: opus facere, schanzen, Caes.: milites opere prohibere, Caes.: milites ab opere deducere, revocare, Caes.: in operibus, in agminibus multus adesse, Sall. – g) die Kriegsarbeit = Kampfesmühe, Kampf, militia et grave Martis opus, Verg. Aen. 8, 516: opus belli, Prop. 3, 11, 70: opera bellica (Kriegshandwerk, Ggstz. civiles artes,) Vell. 2, 97, 2. – h) die Arbeit im Ggstz. zur Natur, natürlichen Lage, die Händearbeit, Menschenhand, Kunst, mons naturā velut opere praeceps, Sall.: locus egregie naturā et opere munitus, Caes.: oppidum magis opere quam naturā munitum, Sall.: nihil est opere aut manu factum, quod non aliquando consumat vetustas, Cic. – i) die Art der Bearbeitung eines Kunstwerkes, die Arbeit, hydria praeclaro opere, Cic.: haec omnia antiquo opere et summo artificio facta, Cic.: quarum (bullarum) iste non opere delectabatur, sed pondere, Cic.: erit exstructa moles opere magnifico, in großar-

————

tigem Stile, Cic.: fabricavit Argus opere Palladio ratem, nach Art der Arbeit der Pallas (= künstlich), Phaedr. – k) dezent, das Werk = der Beischlaf, et pudor obscenum diffiteatur opus, Ov. am. 3, 14, 28: cum fit amoris opus, Ps. Ov. her. 15, 46: opere faciundo lassus, Plaut. asin. 873: accedere ad opus, Mart. 7, 18, 5. B) meton.: 1) der Stoff für eine Arbeit, digitis subigebat opus, Ov. met. 6, 20. – 2) das gefertigte Werk, opera magnifica atque praeclara, Cic. ut enim pictores et ii, qui signa fabricantur, et vero etiam poëtae suum quisque opus a vulgo considerari vult, Cic.: gerebat auribus cum maxime singulare et vere unicum naturae opus, Plin.: mirabilia Orientis opera, Wunderwerke, Curt.: u. so septem opera esse in orbe terrae miranda, Gell. – So nun prägn., a) das Werk = das Bauwerk, der Bau, das Gebäude, Plur. die Bauten, curator operum, ICt.: opus publicum, ICt.: opera publica, Liv. u. ICt.: urbana, Liv.: opus balinei, ein Badehaus, Plin. ep.: opus exornare tuā statuā, Plin. ep.: reficere exstruereque opera, Suet. – b) als milit. t. t., militaria opera, milit. Werke (Bauten), Curt. 9, 8 (32), 14; insbes. α) das Schanzwerk, das Befestigungswerk, Verteidigungswerk, opus castrorum, Lagerbefestigung, Caes.: opus hibernorum, Winterlagerbefestigung, Caes.: emporium opere magno munitum, Liv.: fundas libriles sudesque in opere disponere, Caes. – Plur., Werke =

————

Schanzwerke, Befestigungswerke, Schanzen, Befestigungslinie, magnitudo operum, Hirt. b. G.: castra magnis operibus communita, Sall. fr.: castra od. tumulum magnis operibus munire, Caes. – β) Belagerungswerk, opera munitionesque, Cic. u. Liv.: magnitudo operis, Caes.: urbem operibus circumdare, claudere, Vell. u. Nep.: Mutinam operibus munitionibusque saepire, Cic.: urbem ingentibus operibus saepire, Liv. – γ) Belagerungswerkzeug, -maschine, urbem vineis aliisque operibus oppugnare, Liv.: operibus urbem expugnare, Liv. – δ) das Werk = der Damm, summi operis fastigium, Curt.: opus accipere (in den Boden aufnehmen), Curt.: opus iacĕre (aufwerfen), Curt.: flumen operibus obstruere, Caes. – c) ein Werk der Kunst (Bildhauerei, Malerei, Weberei usw.), ein Kunstwerk, Silanionis opus tam perfectum, tam elegans, v. einer Statue, Cic. (u. so singularis talium operum auctor, Vell.): opus admirabile, Cic.: opus caelatum, Auct. b. Hisp.: pocula faginea, caelatum divini opus Alcimedontis, Verg.: totum Numidae sculptile dentis opus, Ov.: op. marmoreum, Marmorbild, Ov.: op. Mentoreum, ein von Mentor verfertigter metallener Becher mit Reliefs, Prop.: opus plumarium, Vulg.: ut reconcinnetur (palla) atque ut opera (Stickereien) addantur quae volo, Plaut.: hanc vestem, quā indutus sum, sororum non donum solum, sed etiam opus vides, Curt.: materiam supera-

————

bat opus, Ov. – d) ein Werk der Architektur, opus albarium, tectorium, musivum, s. albarius usw. – e) ein Werk der Backkunst, opus pistorium, Backwerk, Cels. u. Plin. – u. ein Werk der Kochkunst, ein Gericht, opus spumeum, Anthim. 34 u. 40: fit etiam de hordeo opus bonum, Anthim. 64. – f) ein Werk, Erzeugnis der Biene, cerea opera sua, Colum. 9, 7, 3: ceris opus (= den Honig) infundite, Phaedr. 3, 13, 9. – g) eine Arbeit, ein Werk der Literatur, tantum opus, Liv.: caelatum novem Musis opus, Hor.: in utriusque operis sui ingressu, Quint.: opus habeo in manibus, Cic.: pangis aliquid Sophocleum? fac opus appareat (daß man etwas von dem W. zu sehen bekommt), Cic.: nullum opus otii exstat, Cic.: sane texebatur opus luculente, so war das Werk gewiß recht schön angelegt, Cic.: id quoque adiungere operi, Quint.: opere ipso (Geschichtswerk) coniungere alqd, Curt.: opus exigere, das W. (die Dichtung) zu Ende führen, Ov. – dah. ein Hand- u. Lehrbuch, opus geographicum, der Geographie, Mart. Cap. 6. § 609. – h) die Gattung, das Fach der Darstellung in Kunst u. Literatur; in der Kunst, Vell. 1, 16, 2; 1, 17, 4; in der Literatur, Hor. sat. 2, 1, 2. Quint. 10, 1, 31; 10, 1, 67 u. 69.

II) im weiteren Sinne, a) die Arbeit = Aufgabe, Obliegenheit, Leistung, Verrichtung, Handlung, der Dienst, viri docti, Plaut.: oratorium, Aufgabe,

————

Verrichtung des Redners (zB. reden, Zeugen abfragen usw.), Cic.: censorium, Geschäft des Zensors (Erteilen einer Rüge), Cic.: opus πολιτικόν, eine Handlung, ein Dienst zum Besten des Staates, Cic.: periculosae plenum opus aleae, Hor.: operum hoc tuorum est, das wäre eine von deinen Aufgaben (ein Stück Arbeit für dich), Hor.: Amynander quod sui maxime operis erat, impigre agebat, was ihm vornehmlich oblag, Liv.: u. so sui maxime operis esse credens m. folg. Acc. u. Infin., Liv.: sunt quibus unum opus est (die es sich zur einzigen Aufgabe gemacht haben) m. folg. Infin., Hor.: aggredi ad pacis maximum opus, Liv.: certatim ad hoc opus (dem Mord des Tyrannen) curretur, Cic.: nobis nostrum intueri opus sat est, unsere Aufgabe im Auge zu behalten, Quint. – b) das Werk = das Unternehmen, die Tat, opus egregium, Curt.: mirabile, Curt.: virtutis opus, Verg. u. Curt.: magnum opus conari, Caes. fr.: gloria plus habet nominis quam operis, beruht mehr auf dem N. als auf Taten, Curt.: neve operis famam posset delere vetustas, Ov. – Plur., opera magna, Curt., maiora, Ov.: bellica, Curt.: alqm operibus anteire, Caes.: his immortalibus editis operibus, Liv.: Aeneae etiam ultimum mortalium operum fuit, Liv. – im christl. Sinne, Plur. opera = die guten Werke (καλὰ εργα), Cypr. epist. 18, 2. Ambros. de off. 1, 31, 163. Lact. 3, 9, 15. Vulg. Matth. 5, 16. – c) Plur.

————

opera, polit. Werke = Schöpfungen, Einrichtungen, commendans illi sua atque ipsius opera, Vell. 2, 123, 2: primum principalium eius operum erat ordinatio comitiorum, Vell. 2, 124, 3. – d) die wissenschaftl. Materie, Wissenschaft, is libros de iure civili plurimos et qui omnem partem operis fundarent (vollständig behandelten) reliquit, Pompon. dig. 1, 2, 2. § 44: Tubero doctissimus quidem habitus est iuris publici et privati et complures utriusque operis libros reliquit, ibid. § 46. – e) die Mühe, Bemühung, magno opere, maximo opere, s. magnopere: maiore opere, Cato fr.: non minimo opere, Licin. fr.: summo opere, Lucr. (vgl. summopere): quanto opere, s. quantopere: quantillo opere, wie leicht, Plaut.: tanto opere, s. tantopere: ebenso opere tanto, Plaut.: nimio opere, gar sehr, Cic. (s. Haupt opusc. 2, 457).

————————

2. opus, n. indecl., das Werk = die nötige Sache, das Bedürfnis, nur in den Verbindungen: I) opus est = es ist nötig, -notwendig, -vonnöten, mit Dat. pers., mit Angabe der nötigen Sache, α) im Nom.: dux nobis et auctor opus est, Cic.: opus sunt boves, Varro: nobis exempla opus sunt, Cic.: sponsae aurum, vestem, ancillas opus esse, Ter.: deciens nummos mihi opus esse, Cic.: si quid ipsi Caesare opus esset, wenn er etwas von C. bedürfte, Caes.: in eam rem fidem suam, si quid opus esse putaret (nötigenfalls), interponeret, Cic.: illud te rogo, sumptu ne parcas ulla in re, quod ad valetudinem opus sit, Cic.: quaecumque ad proximi diei oppugnationem opus sunt, noctu comparantur, Caes.: quorsum est opus? Hor.: quae curando vulneri opus sunt, Liv. – β) im Abl.: sive forte opus sit cuneo aut globo, Cato fr.: silentio opus est, Afran. fr.: auctoritate tuā nobis opus est, Cic.: expedito homine opus est, Cic.: tacito cum opus est, clamas, Cornif. rhet.: quid verbis opus est? was bedarf es noch der Worte? (bei Abbrechung einer weiteren Erörterung), Plaut.: in cuius laudes exsequendas Cicerone laudatore opus fuerit, Liv. epit. – u. so immer mit Abl. des Partic. Perf. Pass.: non opus est recitato, Cato fr.: rescripto nihil opus est, Antwort ist nicht nötig, Fronto: quid opus sit facto? Nep.: facto, non consulto in tali periculo opus

————

esse, Sall.: cur properato opus esset, Cic.: opus est puellā servatā, Ov.: sibi opus esse domino eius convento, Liv. – γ) selten im Genet.: quanti argenti opus fuit, Liv.: ad consilium pensandum temporis opus esse, Liv.: magni nunc erit oris opus, Prop.: sive illi laterum seu fuit artis opus, Priap. – δ) im Acc.: puero opus est cibum, Plaut.: opus est calcis modium unum, Cato. Vgl. über no. α bis δ Diom. 316, 27 sqq. – ε) im 2. Supin.: sed ita dictu opus est, Ter.: quod scitu opus est, Cic. – ζ) im Infin. od. Acc. u. Infin.: quid tibi opus vixisse, Plaut.: quid opus est affirmare? Cic.: opus sit nihil deesse amicis, Cic.: quid opus est caveri lege ne puniatur infans, si pulsaverit patrem? Sen. rhet.: non opus est nunc intro te ire, Plaut.: m. Nom. u. Infin., tu, quae istic opus erunt administrari, prospicies, Brut. in Cic. ep. 11, 11, 2. – η) m. ut od. ne u. Konj.: mihi opus est, ut lavem, Plaut.: tibi opus est, aegram ut te assimules, Plaut.: ad hoc efficiendum intellegebant opus esse, non ut etc.... nec ut etc.... sed ut etc., Tac. dial. 31 in.: reus, cui opus esset ne reus videretur, Plin. ep. 7, 6, 3. – θ) m. bl. Coniunctiv: seu sit opus quadratum acies consistat in agmen, Tibull. 4, 1, 101: quamquam non est opus affingas aliquid aut adstruas, Plin. ep. 9, 33, 11: quam (avaritiam tuam) refrenes aliquantulum opus est, Augustin. ep. 12: opus est multum vestiariis, quia frigus pati non potes, Augustin. serm. 38, 25. – ι) absol.: sic opus

————

est, Ov. met. 1, 279. – II) opus habere alqā re, etwas nötig haben, Colum. 9, 1, 5. Itala 1. Thess. 5, 1 (bei Ambros. de fid. 5, 17, 213) u.a. Eccl.: vgl. jedoch Diom. 316, 33 nos non dicimus ›opus habeo, opus habebam‹, sed ›opus est mihi, opus erat mihi‹.

1) работа, труд, занятие, деятельность, профессия, функция, задача (rusticum Pl, Ter, Col; militare Su; servile L)

2) строительство, постройка, военное сооружение

3) (тж. o. metallicum или metalli Dig) горнопромышленный труд, рудничная работа (in o. damnari PJ)

4) фортификация, сооружение укреплений (miles in opere occupatus Cs)

5) действие, результат действия ( hastae O)

6) усилие, напряжение

7) ручной труд, человеческое искусство ( locus naturā et opere munītus Cs)

8) стиль, образец, тж. замысел

9) произведение, творение, соз(и)дание, работа, труд ( opera magnifica atque praeclara C)

10) литературное произведение (o. Sophoclēum C)

atque or āc (atque is used before vowels and consonants, ac, in class. lang., only before consonants; v. infra, I.), conj. [at has regularly in the compound atque a continuative, as in atqui it has an adversative force; pr. and further, and besides, and also; cf. in Gr. pros de, pros de eti, eti kai, eti de, and te kai; v. at init., and for the change of form atque, ac, cf. neque, nec; in MSS. and inscriptions sometimes written adque, and sometimes by confusion atqui ], a copulative particle, and also, and besides, and even, and (indicating a close internal connection between single words or whole clauses; while et designates an external connection of diff. objects with each other, v. et; syn.: et, -que, autem, praeterea, porro, ad hoc, ad haec).

In joining single words, which is its most common use.

In gen. (The following representation is based on a collection of all the instances of the use of atque and ac in Cic. Imp. Pomp., Phil. 2, Tusc. 1, and Off. 1; in Caes. B. G. 1 and 2; in Sall. C.; and in Liv. 21; and wherever in the account either author or work is not cited, there atque or ac does not occur.)

The form atque.

Before vowels and h. —Before a (very freq.):

sociorum atque amicorum,

Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; id. Phil. 2, 13, 33; id. Tusc. 1, 34, 122; Caes. B. G. 1, 2; 1, 18; 1, 26; 2, 14; Sall. C. 5, 8; 7, 5; Liv. 21, 3; 21, 12.—Before e (very freq.):

deposci atque expeti,

Cic. Imp. Pomp. 2, 5; 6, 16; 10, 28; id. Phil, 2, 21, 51; 2, 21, 52; id. Tusc. 1, 20, 46; Caes. B. G. 1, 6; 1, 15; 1, 18; 2, 19; Sall. C. 14, 6; 49, 4; Liv. 21, 4; 21, 37.—Before i (very freq.):

excitare atque inflammare,

Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; 7, 18; id. Phil. 2, 15, 37; 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 20, 46; 1, 40, 97; Caes. B. G. 1, 17; 1, 20; 1, 22; 2, 1 bis; Sall. C. 2, 3; 3, 5; 14, 4; Liv. 21, 4; 21, 6; 21, 10.—Before o (freq. in Cic.):

honestissimus atque ornatissimus,

Cic. Imp. Pomp. 7, 17; 8, 21; 11, 31; id. Off. 1, 25, 86; 1, 27, 94; Caes. B. G. 1, 40; 2, 14; Sall. C. 10, 6; Liv. 21, 8.—Before u (very rare), Cic. Imp. Pomp. 3, 7; 5, 11; 6, 15; Caes. B. G. 1, 26; 2, 20; Sall. C. 31, 6; 42, 1.—Before h (not infreq.):

Sertorianae atque Hispaniensis,

Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 7, 19; id. Tusc. 1, 28, 69; id. Off. 1, 24, 87; Caes. B. G. 1, 19; 2, 9; 2, 10; Sall. C. 6, 1; 12, 2; Liv. 21, 37.—

Before consonants.—Before b (very rare):

Gallorum atque Belgarum,

Caes. B. G. 1, 6; so,

Cassius atque Brutus,

Tac. A. 3, 76.—Before c (infreq. in Cic., freq. in Sall.):

in portubus atque custodiis,

Cic. Imp. Pomp. 6, 16; 8, 21; id. Phil. 2, 8, 18; id. Tusc. 1, 18, 42; id. Off. 1, 25, 88; Sall. C. 2, 3; 7, 4; 16, 3; 26, 4; 29, 3.—Before d (infreq.):

superatam esse atque depressam,

Cic. Imp. Pomp. 8, 21; id. Phil. 2, 44, 114: id. Off. 1, 6, 19; 1, 25, 85; 1, 33, 119; Sall. C. 4, 1; 20, 7; 20, 10.—Before f (infreq.):

vitiis atque flagitiis,

Cic. Imp. Pomp. 30, 72; id. Off. 1, 28, 98; 1, 28, 100; Caes. B. G. 1, 2; Sall. C. 1, 4; 2, 9; 11, 2.— Before g (very rare):

dignitate atque gloria,

Cic. Imp. Pomp. 4, 11; 5, 12:

virtute atque gloria,

Sall. C. 3, 2; 61, 9.—Before j (very rare):

labore atque justitia,

Sall. C. 10, 1; 29, 3.—Before l (rare):

hilari atque laeto,

Cic. Tusc. 1, 42, 100; id. Off. 1, 19, 64; Sall. C. 14, 3; 21, 2; 28, 4.—Before m (infreq. in Cic., once in Caes.):

multae atque magnae,

Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 17, 50; id. Phil. 2, 39, 100; id. Off. 1, 29, 103; 1, 31, 110; Caes. B. G. 1, 34; Sall. C. 18, 4; 31, 7; 34, 1; 51, 1.—Before n (infreq.):

adventu atque nomine,

Cic. Imp. Pomp. 5, 13; 20, 60; id. Off. 1, 28, 101; Sall. C. 2, 2 bis. —Before p (infreq. in Cic.):

magna atque praeclara,

Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 11, 31; 16, 48; id. Off. 1, 44, 156; Sall. C. 4, 1; 4, 4; 16, 2; 20, 3.—Before q (does not occur).—Before r (rare):

se conlegit atque recreavit,

Cic. Phil. 2, 24, 58.— Before s (rare in Cic.):

provinciarum atque sociorum,

Cic. Imp. Pomp. 1, 24, 71; id. Off. 1, 9, 30; 1, 21, 72; Sall. C. 2, 5; 2, 7; 6, 1.— Before t (infreq.):

parietum atque tectorum,

Cic. Phil. 2, 28, 69; id. Tusc. 1, 24, 57; id. Off. 1, 35, 126; Sall. C. 42, 2; 50, 3; 51, 38.—Before v (infreq.):

gravis atque vehemens,

Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 9, 25; id. Tusc. 1, 23, 54; Sall. C. 1, 1; 12, 3; 45, 4; Liv. 21, 4; 21, 30.—

The form ac before consonants.—Before b (very rare):

sentientes ac bene meritos,

Cic. Off. 1, 41, 149:

feri ac barbari,

Caes. B. G. 1, 31 and 33.—Before c (very rare):

liberis ac conjugibus,

Liv. 21, 30:

Romae ac circa urbem,

id. 21, 62.—Before d (freq. in Cic.):

periculum ac discrimen,

Cic. Imp. Pomp. 5, 12; 9, 23; 12, 33; id. Tusc. 1, 17, 40; 1, 28, 69; id. Off. 1, 14, 42:

usus ac disciplina,

Caes. B. G. 1, 40; 2, 31; Sall. C. 5, 4; 5, 8; 28, 1; Liv. 21, 10; 21, 18; 21, 19.—Before f (infreq.):

opima est ac fertilis,

Cic. Imp. Pomp. 6, 14; 7, 19; id. Tusc. 1, 1, 2; 1, 27, 66; id. Off. 1, 29, 103:

potentissimos ac firmissimos,

Caes. B. G. 1, 3; 1, 48; 2, 12;

2, 13: pessuma ac flagitiosissima,

Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 17; 21, 20.—Before g (does not occur).—Before j (very rare):

nobilitatis ac juventutis,

Cic. Phil. 2, 15, 37.—Before l (not infreq. in Liv.), Cic. Imp. Pomp. 4, 9; 23, 66; id. Phil. 2, 22, 54; Caes. B. G. 1, 12; 1, 23; 2, 23; Liv. 21, 13; 21, 14; 21, 35.—Before m (not infreq. in Cic.):

terrore ac metu,

Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 18, 54 bis; 20, 59; id. Tusc. 1, 40, 95; id. Off. 1, 30, 106; Caes. B. G. 1, 39; 2, 14; Sall. C. 2, 4; 10, 1; Liv. 21, 8; 21, 60.—Before n (not infreq. in Cic.):

insedit ac nimis inveteravit,

Cic. Imp. Pomp. 3, 7:

gentes ac nationes,

id. ib. 11, 31; 12, 35 bis; id. Phil. 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 21, 48; Caes. B. G. 1, 20; 2, 28; Liv. 21, 32.—Before p (not infreq. in Cic., Caes., and Liv.):

celeberrimum ac plenissimum,

Cic. Imp. Pomp. 12, 33; 12, 35; 13, 36; id. Phil. 2, 15, 39; id. Tusc. 1, 17, 41; id. Off. 1, 20, 68; Caes. B. G. 1, 18; 1, 20; 2, 13; 2, 19; Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 25; 21, 34; 21, 35.—Before q (does not occur).—Before r (infreq.):

firmamenti ac roboris,

Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 8, 21; 15, 45; id. Off. 1, 5, 15; Caes. B. G. 1, 25; Liv. 21, 41; 21, 44.—Before s (freq. in Cic. and Liv., infreq. in Caes.):

vectigalibus ac sociis,

Cic. Imp. Pomp. 2, 4; 4, 10; 11, 30; id. Phil. 2, 27, 66; Caes. B. G. 1, 25; 1, 31; 1, 33; 2, 24; Liv. 21, 4; 21, 33 bis; 21, 36.—Before t (infreq. in Cic., freq. in Liv.):

tantis rebus ac tanto bello,

Cic. Imp. Pomp. 10, 27 bis; 19, 56; 20, 59; Caes. B. G. 1, 26; 1, 39; 2, 6; Liv. 21, 7 ter; 21, 10; 21, 14; 21, 25.—Before v (not in Cic., only once in Caes. and Sall., but freq. in Liv.):

armatos ac victores,

Caes. B. G. 1, 40:

inconsulte ac veluti etc.,

Sall. C. 42, 2:

opera ac vineae,

Liv. 21, 7; 21, 22; 21, 40; 21, 43. —(So in the phrases treated below: atque adeo, atque alter or alius, atque eccum, atque eo, atque etiam, atque illuc, atque is or hic, atque iterum, atque omnia, atque ut, atque late, atque sic, atque velut, but ac ne, ac si, and ac tamen).—With simul:

Britannorum acies in speciem simul ac terrorem editioribus locis constiterat,

Tac. Agr. 35:

in se simul atque in Herculem,

id. G. 34:

suos prosequitur simul ac deponit,

id. ib. 30; so,

sociis pariter atque hostibus,

id. H. 4, 73:

innocentes ac noxios juxta cadere,

id. A. 1, 48.—Hence, sometimes syn. with et—et, ut—ita, aeque ac; both—and, as—so, as well—as, as well as: hodie sero ac nequiquam [p. 190] voles, Ter. Heaut. 2, 3, 103 (cf. Cic. Quinct. 25, 79:

verum et sero et nequidquam pudet): copia sententiarum atque verborum,

Cic. Cael. 19, 45:

omnia honesta atque inhonesta,

Sall. C. 30, 4:

nobiles atque ignobiles,

id. ib. 20, 7:

caloris ac frigoris patientia par,

Liv. 21, 4; 6, 41; Vell. 2, 127:

vir bonus et prudens dici delector ego ac tu,

Hor. Ep. 1, 16, 32.—

Esp.

In a hendiadys:

utinam isto animo atque virtute in summa re publica versari quam in municipali maluisset,

with this virtuous feeling, Cic. Leg. 3, 16, 36:

de conplexu ejus ac sinu,

of his bosom embrace, id. Cat. 2, 10, 22:

me eadem, quae ceteros, fama atque invidia vexabat, i. e. invidiosa fama,

Sall. C. 3 fin.:

clamore atque adsensu,

shout of applause, Liv. 21, 3.—

In joining to the idea of a preceding word one more important, and indeed, and even, and especially (v. Kritz ad Sall. J. 4, 3).

Absol.: Pa. Nempe tu istic ais esse erilem concubinam? Sc. Atque arguo me etc., yea and I maintain that I etc., Plaut. Mil. 2, 3, 66: Ph. Tun vidisti? Sc. Atque his quidem oculis, id. ib. 2, 4, 15: Ps. Ecquid habet is homo aceti in pectore? Ch. Atque acidissimi, id. Ps. 2, 4, 49; so id. Bacch. 3, 6, 9; id. Men. 1, 2, 40: Py. Cognoscitne (ea)? Ch. Ac memoriter, Ter. Eun. 5, 3, 6:

Faciam boni tibi aliquid pro ista re ac lubens,

and with a good will, id. Heaut. 4, 5, 15:

rem difficilem (dii immortales) atque omnium difficillimam,

and indeed, Cic. Or. 16, 52:

magna diis immortalibus habenda est gratia atque huic ipsi Jovi Statori, etc.,

and especially, id. Cat. 1, 5, 11:

hebeti ingenio atque nullo,

and in fact, id. Tusc. 5, 15, 45:

ex plurimis periculis et insidiis atque ex media morte,

and even, id. Cat. 4, 9:

fratre meo atque eodem propinquo suo interfecto,

and at the same time, Sall. J. 14, 11:

intra moenia atque in sinu urbis,

id. C. 52, 35.—

With adeo, and that too, and even:

intra moenia atque adeo in senatu,

Cic. Cat. 1, 2, 5:

qui in urbe remanserunt atque adeo qui contra urbis salutem etc.,

id. ib. 2, 12, 27:

insto atque urgeo, insector, posco atque adeo flagito crimen,

id. Planc. 19 fin.:

non petentem atque adeo etiam absentem,

Liv. 10, 5.—And with autem also added:

atque adeo autem quor etc.,

Ter. Eun. 5, 4, 42.—

With etiam:

id jam populare atque etiam plausibile factum est,

and also, Cic. Div. in Caecil. 3, 8:

ne Verginio commeatum dent atque etiam in custodia habeant,

Liv. 3, 46.—

With the dem. pron. hic, is:

negotium magnum est navigare atque id mense Quintili,

and besides, and that, and that too, Cic. Att. 5, 12; 1, 14:

maximis defixis trabibus atque eis praeacutis,

Caes. B. C. 1, 27:

Asseres pedum XII. cuspidibus praefixis atque hi maximis ballistis missi,

id. ib. 2, 2:

duabus missis subsidio cohortibus a Caesare, atque his primis legionum duarum,

id. B. G. 5, 15; id. B. C. 3, 70:

flumen uno omnino loco pedibus atque hoc aegre transiri potest,

id. B. G. 5, 18:

ad celeritatem onerandi subductionesque paulo facit humiliores... atque id eo magis, quod, etc.,

id. ib. 5, 1; cf. without id (perh. to avoid the repetition of the pron.): qua (sc. virtute) nostri milites facile superabant, atque eo magis, quod, etc., and that the more because etc., id. ib. 3, 8 fin.:

dicendi artem apta trepidatione occultans atque eo validior,

Tac. H. 1, 69; 2, 37; id. A. 4, 22; 4, 46.—

In comparisons.

Of equality (Rudd. II. p. 94; Zumpt, § 340); with par, idem, item, aequus, similis, juxta, talis, totidem, etc., as: et nota, quod ex hujus modi structura Graeca (sc. homoios kai, etc.) frequenter Latini ac et atque in significatione similitudinis accipiunt, Prisc. pp. 1192 and 1193 P.; cf. Gell. 10, 29; Lidd. and Scott, s. v. kai, III.:

si parem sententiam hic habet ac formam,

Plaut. Mil. 4, 6, 36: quom opulenti loquuntur pariter atque ignobiles, Enn. ap. Gell. 11, 4:

Ecastor pariter hoc atque alias res soles,

Plaut. Men. 5, 1, 52:

pariter nunc opera me adjuves ac re dudum opitulata es,

Ter. Phorm. 5, 3, 3:

neque enim mihi par ratio cum Lucilio est ac tecum fuit,

Cic. N. D. 3, 1, 3:

parique eum atque illos imperio esse jussit,

Nep. Dat. 3, 5:

magistrum equitum pari ac dictatorem imperio fugavit,

id. Hann. 5, 3:

pariter patribus ac plebi carus,

Liv. 2, 33: nam et vita est eadem et animus te erga idem ac fuit, Ter. Heaut. 2, 3, 24:

In hanc argumentationes ex eisdem locis sumendae sunt atque in causam negotialem,

Cic. Inv. 2, 23, 70:

equi quod alii sunt ad rem militarem idonei, alii ad vecturam... non item sunt spectandi atque habendi,

Varr. R. R. 2, 7, 15; id. L. L. 10, § 74 Mull.:

cum ex provincia populi Romani aequam partem tu tibi sumpseris atque populo Romano miseris,

Cic. Verr. 2, 3, 19:

Modo ne in aequo (jure) hostes apud vos sint ac nos socii,

Liv. 39, 37 (exs. with aeque; v. aeque, d); Cic. Verr. 2, 3, 83 fin.:

et simili jure tu ulcisceris patrui mortem atque ille persequeretur fratris sui, si, etc.,

id. Rab. Perd. 5; id. Phil. 1, 4; id. Agr. 1, 4 fin.:

similem pavorem inde ac fugam fore, ac bello Gallico fuerit,

Liv. 6, 28; Col. 5, 7, 3:

contendant, se juxta hieme atque aestate bella gerere posse,

Liv. 5, 6; cf. Drak. ad Liv. 1, 54, 9:

faxo eum tali mactatum, atque hic est, infortunio,

Ter. Phorm. 5, 9, 39; Cic. Vatin. 4, 10:

cum totidem navibus atque erat profectus,

Nep. Milt. 7, 4.—

Of difference; with alius and its derivv., with dissimile, contra, contrarius, secus, etc., than:

illi sunt alio ingenio atque tu,

other than, different from, Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. the passages under alius, I. B. a:

aliter tuum amorem atque est accipis,

Ter. Heaut. 2, 3, 23 al.; v. the passages under aliter, 1. a.; cf.

also aliorsum, II., and aliusmodi: quod est non dissimile atque ire in Solonium,

Cic. Att. 2, 3:

simulacrum in excelso collocare et, contra atque ante fuerat, ad orientem convertere,

id. Cat. 3, 8, 20:

vides, omnia fere contra ac dicta sint evenisse,

id. Div. 2, 24 fin.; id. Verr. 2, 1, 46:

qui versantur retro, contrario motu atque caelum,

id. Rep. 6, 17, 17:

membra paulo secus a me atque ab illo partita,

id. de Or. 3, 30, 119:

cujus ego salutem non secus ac meam tueri debeo,

id. Planc. 1 fin. al.; v. contra, contrarius, secus, etc.—

Sometimes, in cases of equality or difference, atque with ut or ac with si (with aliter affirm. Cic. appears to connect only atque ut, not ac si;

once, however, non aliter, ac si,

Cic. Att. 13, 51;

v. aliter, 1. b.): pariter hoc fit atque ut alia facta sunt,

Plaut. Am. 4, 1, 11:

nec fallaciam Astutiorem ullus fecit poeta atque Ut haec est fabre facta a nobis,

id. Cas. 5, 1, 6 sqq.:

quod iste aliter atque ut edixerat decrevisset,

Cic. Verr. 2, 1, 46:

et qui suos casus aliter ferunt atque ut auctores aliis ipsi fuerunt, etc.,

id. Tusc. 3, 30, 73:

si mentionem fecerint, quo aliter ager possideretur atque ut ex legibus Juliis,

id. Att. 2, 18, 2; 16, 13, c; cf. Wopk. Lect. Tull. 1, 15, p. 118; Dig. 43, 13, 11:

Egnatii absentis rem ut tueare, aeque a te peto ac si mea negotia essent,

just as if, Cic. Fam. 13, 43:

tu autem similiter facis ac si me roges, etc.,

id. N. D. 3, 3, 8:

reliquis officiis, juxta ac si meus frater esset, sustentavit,

id. Post. Red. in Sen. 8, 20:

quod dandum est amicitiae, large dabitur a me non secus ac si meus esset frater,

id. Mur. 4 fin.:

haec sunt, tribuni, consilia vestra, non, hercule, dissimilia, ac si quis, etc.,

Liv. 5, 5 fin. al. —

More rare with nimis, in partem, pro eo, etc.;

in Plaut. also with mutare or demutare = aliud esse: nimis bellus, atque ut esse maxume optabam, locus,

Plaut. Bacch. 4, 4, 73:

haud centensumam Partem dixi atque, otium rei si sit, possim expromere,

id. Mil. 3, 1, 168: sane quam pro eo ac debui graviter molesteque tuli, just as was my duty, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:

debeo sperare, omnes deos, qui huic urbi praesident, pro eo mihi, ac mereor, relaturos gratiam esse,

Cic. Cat. 4, 2:

pro eo, ac si concessum sit, concludere oportebit argumentationem,

id. Inv. 1, 32, 54:

non possum ego non aut proxime atque ille aut etiam aeque laborare,

nearly the same as he, id. Fam. 9, 13, 2:

neque se luna quoquam mutat atque uti exorta est semel,

Plaut. Am. 1, 1, 118:

num quid videtur demutare atque ut quidem Dixi?

id. Mil. 4, 3, 37.—

Sometimes the word indicating comparison (aeque, tantopere, etc.) is to be supplied from the connection (in the class. per. perh. used only once by Cassius in epist. style):

nebula haud est mollis atque hujus est,

Plaut. Cas. 4, 4, 21:

quem esse amicum ratus sum atque ipsus sum mihi,

id. Bacch. 3, 6, 20:

quae suco caret atque putris pumex,

Priap. 32, 7 (Mull., est putusque): digne ac mereor commendatus esse, Cass. ap. Cic. Fam. 12, 13; Dig. 2, 14, 4; 19, 2, 54.—

Poet. or in post-Aug. prose with comparatives (for quam), than:

amicior mihi nullus vivit atque is est,

Plaut. Merc. 5, 2, 56:

non Apollinis magis verum atque hoc responsum est,

Ter. And. 4, 2, 15 Ruhnk.:

Illi non minus ac tibi Pectore uritur intimo Flamma,

Cat. 61, 172:

haud minus ac jussi faciunt,

Verg. A. 3, 561:

Non tuus hoc capiet venter plus ac meus,

Hor. S. 1, 1, 46 Bentl. and Heind. (cf. infra:

nihilo plus accipias quam Qui nil portarit): qui peccas minus atque ego,

id. ib. 2, 7, 96:

Artius atque hedera procera adstringitur ilex,

id. Epod. 15, 5; Suet. Caes. 14 Ruhnk. —

In the comparison of two periods of time, most freq. with simul (v. examples under simul); ante- or post-class. with principio, statim:

principio Atque animus ephebis aetate exiit,

as soon as, Plaut. Merc. 1, 1, 40:

judici enim, statim atque factus est, omnium rerum officium incumbit,

Dig. 21, 1, 25:

quamvis, statim atque intercessit, mulier competierat,

ib. 16, 1, 24.—

To connect a negative clause which explains or corrects what precedes; hence sometimes with potius (class.; in Cic. very freq., but rare in the poets), and not, and not rather.

Absol.:

Decipiam ac non veniam,

Ter. Heaut. 4, 4, 6:

si fidem habeat,... ac non id metuat, ne etc.,

id. Eun. 1, 2, 60:

perparvam vero controversiam dicis, ac non eam, quae dirimat omnia,

Cic. Leg. 1, 20, 54:

quasi nunc id agatur, quis ex tanta multitudine occiderit, ac non hoc quaeratur, eum, etc.,

id. Rosc. Am. 33:

si (mundum) tuum ac non deorum immortalium domicilium putes, nonne plane desipere videare?

id. N. D. 2, 6, 17:

nemo erat, qui illum reum ac non miliens condemnatum arbitraretur,

id. Att. 1, 16:

si hoc dissuadere est, ac non disturbare ac pervertere,

id. Agr. 2, 37, 101:

si res verba desideraret ac non pro se ipsa loqueretur,

id. Fam. 3, 2 fin.: hoc te exspectare tempus tibi turpe est ac non ei rei sapientia tua te occurrere, Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 6:

velut destituti ac non qui ipsi destituissent,

Liv. 8, 27; 7, 3 fin.:

si mihi mea sententia proferenda ac non disertissimorum,

Tac. Or. 1.—

With potius:

Quam ob rem scriba deducet, ac non potius mulio, qui advexit?

Cic. Verr. 2, 3, 79 (B. and K., et):

quis (eum) ita aspexit, ut perditum civem, ac non potius ut importunissimum hostem?

id. Cat. 2, 6, 12.— Pliny the elder commonly employs in this sense atque non, not ac non:

concremasse ea (scrinia) optuma fide atque non legisse,

Plin. 7, 25, 26, § 94; 22, 24, 50, § 108; 29, 2, 9, § 29; 27, 9, 55, § 78; 31, 7, 39, § 73 et saep. —

In connecting clauses and beginning periods.

In gen., and, and so, and even, and too: Pamph. Antiquam adeo tuam venustatem obtines. Bacch. Ac tu ecastor morem antiquom atque ingenium obtines, And you too, Ter. Hec. 5, 4, 20:

atque illi (philosopho) ordiri placet etc.,

Cic. de Or. 3, 47, 183: Africanus indigens mei? Minime hercle. Ac ne ego quidem illius, And I indeed not, etc., id. Lael. 9, 30; id. Fin. 5, 11, 33:

cum versus facias, te ipsum percontor, etc.... Atque ego cum Graecos facerem, natus mare citra, Versiculos, etc.,

Hor. S. 1, 10, 31:

multa quippe et diversa angebant: validior per Germaniam exercitus, etc.... quos igitur anteferret? ac (i. e. similiter angebat), ne postpositi contumelia incenderentur,

Tac. A. 1, 47:

Minime, minime, inquit Secundus, atque adeo vellem maturius intervenisses,

Tac. Or. 14:

ac similiter in translatione, etc.,

Quint. 3, 6, 77.—

In adducing new arguments of similar force in favor of any assertion or making further statements about a subject, etc.; cf. Beier ad Cic. Off. 3, 11, 487.

Absol.:

maxima est enim vis vetustatis et consuetudinis: atque in ipso equo, cujus modo mentionem feci, si, etc.,

and furthermore, and moreover, Cic. Lael. 19, 68: Atque, si natura confirmatura jus non erit, virtutes omnes tollentur, id. Leg. 1, 15, 42 B. and K. —

Often with etiam:

Atque alias etiam dicendi virtutes sequitur,

Cic. Or. 40, 139:

Atque hoc etiam animadvertendum non esse omnia etc.,

id. de Or. 2, 61, 251; so id. Off. 1, 26, 90; id. N. D. 2, 11, 30; Col. 2, 2, 3.—

Sometimes with quoque:

Atque occidi quoque Potius quam cibum praehiberem,

Plaut. Ps. 1, 3, 133; so Cic. N. D. 2, 12, 32; Col. 2, 13, 3, and Cels. 2, 3; 3, 22.—

And even with quoque etiam: Atque ego [p. 191] quoque etiam, qui Jovis sum filius, Contagione etc., Plaut. Am. prol. 30.—

In narration:

aegre submoventes obvios intrare portam, qui adducebant Philopoemenem, potuerunt: atque conferta turba iter reliquum clauserat,

Liv. 39, 49; 5, 21 fin.:

completur caede, quantum inter castra murosque vacui fuit: ac rursus nova laborum facies,

Tac. H. 3, 30; cf. Caes. B. C. 2, 28 fin. and 2, 29 init. —

In introducing comparisons, atque ut, atque velut (mostly poet., esp. in epic poetry):

Atque ut perspicio, profecto etc.,

Plaut. Capt. 3, 4, 53:

ac veluti magno in populo cum saepe coorta est Seditio.... Sic cunctus pelagi cecidit fragor, etc.,

Verg. A. 1, 148; so id. G. 4, 170; id. A. 2, 626; 4, 402; 4, 441; 6, 707; 9, 59; 10, 405; 10, 707; 10, 803; 11, 809; 12, 365; 12, 521; 12, 684; 12, 715;

12, 908: Inclinare meridiem Sentis ac, veluti stet volucris dies, Parcis deripere etc.,

Hor. C. 3, 28, 6; Val. Fl. 6, 664;

and so, Ac velut in nigro jactatis turbine nautis, etc.... Tale fuit nobis Manius auxilium,

Cat. 68, 63 (for which Sillig and Muller read:

Hic velut, etc.): Atque ut magnas utilitates adipiscimur, etc.,

Cic. Off. 2, 5, 16:

Atque ut hujus mores veros amicos parere non potuerunt, sic etc.,

id. Lael. 15, 54.—

In connecting two acts or events.

In the order of time, and then; hence the ancient grammarians assume in it the notion of quick succession, and explain it, though improperly, as syn. with statim, ilico, without any accompanying copulative, v. Gell. 10, 29; Non. p. 530, 1 sq. (only in the poets and histt.): Atque atque accedit muros Romana juventus (the repetition of the atque represents the approach step by step), Enn. ap. Gell. and Non. l. l. (Ann. v. 527 Mull.): Quo imus una;

ad prandium? Atque illi tacent,

And then they are silent, Plaut. Capt. 3, 1, 19:

Ubi cenamus? inquam, atque illi abnuunt,

and upon this they shake their head, id. ib. 3, 1, 21; id. Ep. 2, 2, 33:

dum circumspecto atque ego lembum conspicor,

id. Bacch. 2, 3, 45; so id. Merc. 2, 1, 32; 2, 1, 35; id. Most. 5, 1, 9:

lucernam forte oblitus fueram exstinguere: Atque ille exclamat derepente maximum,

and then he suddenly exclaims, id. ib. 2, 2, 57: cui fidus Achates It comes... atque illi Misenum in litore sicco Ut venere, vident, etc., and as they thus came, etc., Verg. A. 6, 162:

dixerat, atque illi sese deus obtulit ultro,

Stat. Th. 9, 481; 12, 360; Liv. 26, 39, 16; Tac. H. 3, 17:

tum Otho ingredi castra ausus: atque illum tribuni centurionesque circumsistunt,

id. ib. 1, 82. —Sometimes with two imperatives, in order to indicate vividly the necessity of a quicker succession, or the close connection between two actions:

cape hoc argentum atque defer,

Ter. Heaut. 4, 7, 3:

abi domum ac deos comprecare,

id. Ad. 4, 5, 65:

tace modo ac sequere hac,

id. ib. 2, 4, 16:

Accipe carmina atque hanc sine tempora circum hederam tibi serpere,

Verg. E. 8, 12; id. G. 1, 40; 3, 65; 4, 330:

Da auxilium, pater, atque haec omina firma,

id. A. 2, 691; 3, 89; 3, 250; 3, 639; 4, 424; 9, 90; 10, 624; 11, 370.—

In the order of thought, and so, and thus, and therefore.

Absol.:

si nunc de tuo jure concessisses paululum, Atque adulescenti morigerasses,

and so, Ter. Ad. 2, 2, 10.—

With ita or sic:

Ventum deinde ad multo angustiorem rupem, atque ita rectis saxis, etc.,

Liv. 21, 36; Plin. 10, 58, 79, § 158:

ac sic prope innumerabiles species reperiuntur,

Quint. 12, 10, 67.—

Connecting conclusion and condition, so, then (cf. at, II. F.):

non aliter quam qui adverso vix flumine lembum Remigiis subigit, si bracchia forte remisit, Atque illum praeceps prono rapit alveus amni,

Verg. G. 1, 203 (here explained by statim by Gell. 10, 29, and by Servius, but thus its connective force is wholly lost; cf. also Forbig ad h. l. for still another explanation).—

(As supra, I. c.) To annex a thought of more importance:

Satisne videtur declarasse Dionysius nihil esse ei beatum, cui semper aliqui terror impendeat? atque ei ne integrum quidem erat, ut ad justitiam remigraret,

Cic. Tusc. 5, 21, 62; id. Tull. 4:

hoc enim spectant leges, hoc volunt, incolumem esse civium conjunctionem, quam qui dirimunt, eos morte... coercent. Atque hoc multo magis efficit ipsa naturae ratio,

id. Off. 3, 5, 23; id. Fam. 6, 1, 4: hac spe lapsus Induciomarus... exsules damnatosque tota Gallia magnis praemiis ad se allicere coepit;

ac tantam sibi jam iis rebus in Gallia auctoritatem comparaverat, ut, etc.,

Caes. B. G. 5, 55 fin.; Nep. Hann. 13, 2; Quint. 1, 10, 16.—Hence also in answers, in order to confirm a question or assertion:

Sed videone ego Pamphilippum cum fratre Epignomo? Atque is est,

And he it is, Yes, it is he, Plaut. Stich. 4, 2, 4; so id. Truc. 1, 2, 24: Th. Mihin malum minitare? Ca. Atque edepol non minitabor, sed dabo, id. Curc. 4, 4, 15: Ch. Egon formidulosus? nemost hominum, qui vivat, minus. Th. Atque ita opust, Ter. Eun. 4, 6, 20.—

In expressing a wish, atque utinam:

Veritus sum arbitros, atque utinam memet possim obliscier! Att., Trag. Rel. p. 160 Rib.: videmus enim fuisse quosdam, qui idem ornate ac graviter, idem versute et subtiliter dicerent. Atque utinam in Latinis talis oratoris simulacrum reperire possemus!

Cic. Or. 7, 22; so id. Rep. 3, 5, 8:

Atque utinam pro decore etc.,

Liv. 21, 41, 13:

Atque utinam ex vobis unus etc.,

Verg. E. 10, 35; id. A. 1, 575:

Atque utinam... Ille vir in medio fiat amore lapis!

Prop. 2, 9, 47; 3, 6, 15; 3, 7, 25; 3, 8, 19 al.—

To connect an adversative clause, and often fully with tamen, and yet, notwithstanding, nevertheless.

Absol.: Mihi quidem hercle non fit veri simile;

atque ipsis commentum placet,

Ter. And. 1, 3, 20 Ruhnk. (atque pro tamen, Don.):

ego quia non rediit filius, quae cogito!... Atque ex me hic natus non est, sed ex fratre,

id. Ad. 1, 1, 15 (Quasi dicat, ex me non est, et sic afficior: quid paterer si genuissem? Don.; cf. Acron. ap. Charis. p. 204 P.); Cic. Off. 3, 11, 48 Beier; id. Mur. 34, 71 Matth.:

ceterum ex aliis negotiis, quae ingenio exercentur, in primis magno usui est memoria rerum gestarum... Atque ego credo fore qui, etc.,

and yet I believe, Sall. J. 4, 1 and 3 Corte; id. C. 51, 35:

observare principis egressum in publicum, insidere vias examina infantium futurusque populus solebat. Labor parentibus erat ostentare parvulos... Ac plerique insitis precibus surdas principis aures obstrepebant,

Plin. Pan. 26.—

With tamen:

nihil praeterea est magnopere dicendum. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, etc.,

Cic. Fin. 2, 27, 85:

discipulos dissimilis inter se ac tamen laudandos,

id. de Or. 3, 10, 35; id. Rep. 1, 7, 12:

Atque in his tamen tribus generibus etc.,

id. Off. 3, 33, 118; id. Pis. 1, 3; 13, 30; id. Prov. Cons. 7, 16; 7, 15 fin. (cf. in reference to the last four passages Wund. Varr. Lectt. p. lviii. sq.):

ac tamen initia fastigii etc.,

Tac. A. 3, 29; 3, 56; 12, 56;

14, 21: pauciores cum pluribus certasse, ac tamen fusos Germanos,

id. H. 5, 16.—

To connect a minor affirmative proposition (the assumptio or propositio minor of logical lang.) in syllogisms, now, but, but now (while atqui is used to connect either an affirmative or negative minor premiss: v. atqui): Scaptius quaternas postulabat. Metui, si impetrasset, ne tu ipse me amare desineres;

... Atque hoc tempore ipso impingit mihi epistulam etc.,

Cic. Att. 6, 1, 6.—Sometimes the conclusion is to be supplied:

nisi qui naturas hominum, penitus perspexerit, dicendo, quod volet, perficere non poterit. Atque totus hic locus philosophorum putatur proprius (conclusion: ergo oratorem philosophiam cognoscere oportet),

Cic. de Or. 1, 12, 53 and 54.—

In introducing a purpose (freq. in Cic.).

A negative purpose, and esp. in anticipating an objection:

Ac ne sine causa videretur edixisse,

Cic. Phil. 3, 9, 24:

Ac ne forte hoc magnum ac mirabile esse videatur,

id. de Or. 2, 46, 191; so id. Fam. 5, 12, 30:

Ac ne saepius dicendum sit,

Cels. 8, 1:

Ac ne forte roges, quo me duce, quo lare tuter,

Hor. Ep. 1, 1, 13:

Ac ne forte putes,

id. ib. 2, 1, 208:

Ac ne forte putes etc.,

Ov. R. Am. 465 (Merkel, Et).—

A positive purpose:

Atque ut ejus diversa studia in dissimili ratione perspicere possitis, nemo etc.,

Cic. Cat. 2, 5, 9:

Atque ut omnes intellegant me etc.... dico etc.,

id. Imp. Pomp. 8, 20; 2, 4; id. Clu. 14, 43; id. Sull. 2, 5; id. de Or. 3, 11, 40:

Atque ut C. Flaminium relinquam etc.,

id. Leg. 3, 9, 20; id. Fin. 3, 2, 4.—

a.. In continuing a thought in assertions or narration, and, now, and now, Plaut. Aul. prol. 18: audistis, cum pro se diceret, genus orationis, etc.,... perspexistis. Atque in eo non solum ingenium ejus videbatis, etc., Cic. Cael. 19, 45; so id. de Or. 3, 32, 130; 2, 7, 27; 3, 10, 39 al.; Caes. B. G. 2, 29; Nep. Ages. 7, 3; 8, 1, Eum. 10, 3 Bremi; Tac. A. 14, 64; 15, 3; Verg. A. 9, 1; Sil. 4, 1 al.: ac si, sublato illo, depelli a vobis omne periculum judicarem, now if I, etc., Cic. Cat. 2, 2, 3:

atque si etiam hoc natura praescribit, etc.,

id. Off. 3, 6, 27; so Quint. 10, 1, 26; 10, 2, 8.—

In introducing parentheses:

vulgo credere, Penino (atque inde nomen et jugo Alpium inditum) transgressum,

Liv. 21, 38:

omne adfectus genus (atque ea maxime jucundam et ornatam faciunt orationem) de luxuria, etc.,

Quint. 4, 3, 15 MSS., where Halm after Spalding reads et quae. —

At the conclusion of a discourse (not infreq. in Cic.): Atque in primis duabus dicendi partibus qualis esset, summatim breviterque descripsimus, And thus have we, then, briefly described, etc., Cic. Or. 15, 50:

Ac de primo quidem officii fonte diximus,

id. Off. 1, 6, 19:

Ac de inferenda quidem injuria satis dictum est,

id. ib. 1, 8, 27; id. Inv. 2, 39, 115 al.—

In particular connections and phrases.

Unus atque alter, one and the other; alius atque alius, one and another; now this, now that:

unae atque alterae scalae,

Sall. J. 60, 7:

quarum (coclearum) cum unam atque alteram, dein plures peteret,

id. ib. 93, 2:

unum atque alterum lacum integer perfluit,

Tac. H. 5, 6:

dilatisque alia atque alia de causa comitiis,

Liv. 8, 23, 17; Col. 9, 8, 10:

alius atque alius,

Tac. H. 1, 46; 1, 50 (v. alius, II. D.).—Also separated by several words:

aliud ejus subinde atque aliud facientes initium,

Sen. Ep. 32, 2.—

Etiam atque etiam. again and again:

temo Stellas cogens etiam atque etiam Noctis sublime iter, Enn., Trag. Rel. p. 39 Rib.: etiam atque etiam cogita,

Ter. Eun. 1, 1, 11:

etiam atque etiam considera,

Cic. Div. in Caecil. 14, 46:

monitos eos etiam atque etiam volo,

id. Cat. 2, 12, 27.—So, semel atque iterum, Cic. Font. 26; id. Clu. 49; Tac. Or. 17; and:

iterum atque iterum,

Verg. A. 8, 527; Hor. S. 1, 10, 39.—

Huc atque illuc, hither and thither, Cic. Q. Rosc. 37; id. de Or. 1, 40, 184; Verg. A. 9, 57; Ov. M. 2, 357; 10, 376; Tac. Agr. 10; id. H. 1, 85.—

Longe atque late, far and wide, Cic. Marcell. 29:

atque eccum or atque eccum video, in colloquial lang.: Heus vocate huc Davom. Atque eccum,

but here he is, Ter. And. 3, 3, 48:

Audire vocem visa sum modo militis. Atque eccum,

and here he is, id. Eun. 3, 2, 2; so id. Hec. 4, 1, 8.—

Atque omnia, in making an assertion general, and so generally:

Atque in eis omnibus, quae sunt actionis, inest quaedam vis a natura data,

Cic. de Or. 3, 59, 223:

quorum (verborum) descriptus ordo alias alia terminatione concluditur, atque omnia illa et prima et media verba spectare debent ad ultimum,

id. Or. 59, 200; id. de Or. 2, 64, 257: commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere, and so rather, etc., id. Off. 2, 23, 83:

nihil acerbum esse, nihil crudele, atque omnia plena clementiae, humanitatis,

id. ad Q. Fr. 1, 1, 8:

Atque omnis vitae ratio sic constat, ut, quae probamus in aliis, facere ipsi velimus,

Quint. 10, 2, 2.—

With other conjunctions.

After et:

equidem putabam virtutem hominibus instituendo et persuadendo, non minis et vi ac metu tradi,

Cic. de Or. 1, 58, 247:

Magnifica vero vox et magno viro ac sapiente digna,

id. Off. 3, 1, 1; id. Cael. 13:

vanus aspectus et auri fulgor atque argenti,

Tac. Agr. 32.:

denuntiarent, ut ab Saguntinis abstineret et Carthaginem in Africam traicerent ac sociorum querimonias deferrent,

Liv. 21, 6, 4:

ubi et fratrem consilii ac periculi socium haberem,

id. 21, 41, 2:

et uti liter demum ac Latine perspicueque,

Quint. 8, 3, 3:

Nam et subtili plenius aliquid atque subtilius et vehementi remissius atque vehementius invenitur,

id. 12, 10, 67. —

After que, as in Gr. te kai: litterisque ac laudibus aeternare, Varr. ap. Non. p. 75, 20:

submoverique atque in castra redigi,

Liv. 26, 10:

terrorem caedemque ac fugam fecere,

id. 21, 52:

mus Sub terris posuitque domos atque horrea fecit,

Verg. G. 1, 182; 3, 434; id. A. 8, 486.—

Before et:

caelum ipsum ac mare et silvas circum spectantes,

Tac. Agr. 32.—

After neque (only in the poets and post - Aug. prose):

nec clavis nec canis atque calix,

Mart. 1, 32, 4: naturam Oceani atque aestus [p. 192] neque quaerere hujus operis est, ac multi retulere, Tac. Agr. 10:

mediocritatem pristinam neque dissimulavit umquam ac frequenter etiam prae se tulit,

Suet. Vesp. 12.—

Atque repeated, esp. in arch. Lat.: Scio solere plerisque hominibus in rebus secundis atque prolixis atque prosperis animum excellere atque superbiam atque ferociam augescere atque crescere, Cato ap. Gell. 7, 3: Dicere possum quibus villae atque aedes aedificatae atque expolitae maximo opere citro atque ebore atque pavimentis Poenicis stent, Cato ap. Fest. p. 242 Mull.:

atque ut C. Flamininum atque ea, quae jam prisca videntur, propter vetustatem relinquam,

Cic. Leg. 3, 9, 20:

omnem dignitatem tuam in virtute atque in rebus gestis atque in tua gravitate positam existimare,

id. Fam. 1, 5, 8.—Esp. freq. in enumerations in the poets:

Haec atque illa dies atque alia atque alia,

Cat. 68, 152:

Mavortia tellus Atque Getae atque Hebrus,

Verg. G. 4, 463:

Clioque et Beroe atque Ephyre Atque Opis et Asia,

id. ib. 4, 343.—And sometimes forming a double connective, both— and = et—et:

Multus ut in terras deplueretque lapis: Atque tubas atque arma ferunt crepitantia caelo Audita,

Tib. 2, 5, 73:

complexa sui corpus miserabile nati Atque deos atque astra vocat crudelia mater,

Verg. E. 5, 23; Sil. 1, 93; v. Forbig ad Verg. l. l.

► Atque regularly stands at the beginning of its sentence or clause or before the word it connects, but in poetry it sometimes, like et and at, stands:

In the second place:

Jamque novum terrae stupeant lucescere solem, Altius atque cadant imbres,

Verg. E. 6, 38 Rib., ubi v. Forbig.:

Accipite ergo animis atque haec mea figite dicta,

id. A. 3, 250, and 10, 104 (animis may, however, here be taken with Accipite, as in id. ib. 5, 304):

Esto beata, funus atque imagines Ducant triumphales tuum,

Hor. Epod. 8, 11; id. S. 1, 5, 4; 1, 6, 111; 1, 7, 12 (ubi v. Fritzsche).—

In the third place:

quod pubes hedera virente Gaudeant pulla magis atque myrto,

Hor. C. 1, 25, 18; cf. at fin. (Vid. more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 452-513.)

atque or āc (atque is used before vowels and consonants, ac, in class. lang., only before consonants; v. infra, I.), conj. [at has regularly in the compound atque a continuative, as in atqui it has an adversative force; pr. and further, and besides, and also; cf. in Gr. pros de, pros de eti, eti kai, eti de, and te kai; v. at init., and for the change of form atque, ac, cf. neque, nec; in MSS. and inscriptions sometimes written adque, and sometimes by confusion atqui ], a copulative particle, and also, and besides, and even, and (indicating a close internal connection between single words or whole clauses; while et designates an external connection of diff. objects with each other, v. et; syn.: et, -que, autem, praeterea, porro, ad hoc, ad haec).

In joining single words, which is its most common use.

In gen. (The following representation is based on a collection of all the instances of the use of atque and ac in Cic. Imp. Pomp., Phil. 2, Tusc. 1, and Off. 1; in Caes. B. G. 1 and 2; in Sall. C.; and in Liv. 21; and wherever in the account either author or work is not cited, there atque or ac does not occur.)

The form atque.

Before vowels and h. —Before a (very freq.):

sociorum atque amicorum,

Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; id. Phil. 2, 13, 33; id. Tusc. 1, 34, 122; Caes. B. G. 1, 2; 1, 18; 1, 26; 2, 14; Sall. C. 5, 8; 7, 5; Liv. 21, 3; 21, 12.—Before e (very freq.):

deposci atque expeti,

Cic. Imp. Pomp. 2, 5; 6, 16; 10, 28; id. Phil, 2, 21, 51; 2, 21, 52; id. Tusc. 1, 20, 46; Caes. B. G. 1, 6; 1, 15; 1, 18; 2, 19; Sall. C. 14, 6; 49, 4; Liv. 21, 4; 21, 37.—Before i (very freq.):

excitare atque inflammare,

Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; 7, 18; id. Phil. 2, 15, 37; 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 20, 46; 1, 40, 97; Caes. B. G. 1, 17; 1, 20; 1, 22; 2, 1 bis; Sall. C. 2, 3; 3, 5; 14, 4; Liv. 21, 4; 21, 6; 21, 10.—Before o (freq. in Cic.):

honestissimus atque ornatissimus,

Cic. Imp. Pomp. 7, 17; 8, 21; 11, 31; id. Off. 1, 25, 86; 1, 27, 94; Caes. B. G. 1, 40; 2, 14; Sall. C. 10, 6; Liv. 21, 8.—Before u (very rare), Cic. Imp. Pomp. 3, 7; 5, 11; 6, 15; Caes. B. G. 1, 26; 2, 20; Sall. C. 31, 6; 42, 1.—Before h (not infreq.):

Sertorianae atque Hispaniensis,

Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 7, 19; id. Tusc. 1, 28, 69; id. Off. 1, 24, 87; Caes. B. G. 1, 19; 2, 9; 2, 10; Sall. C. 6, 1; 12, 2; Liv. 21, 37.—

Before consonants.—Before b (very rare):

Gallorum atque Belgarum,

Caes. B. G. 1, 6; so,

Cassius atque Brutus,

Tac. A. 3, 76.—Before c (infreq. in Cic., freq. in Sall.):

in portubus atque custodiis,

Cic. Imp. Pomp. 6, 16; 8, 21; id. Phil. 2, 8, 18; id. Tusc. 1, 18, 42; id. Off. 1, 25, 88; Sall. C. 2, 3; 7, 4; 16, 3; 26, 4; 29, 3.—Before d (infreq.):

superatam esse atque depressam,

Cic. Imp. Pomp. 8, 21; id. Phil. 2, 44, 114: id. Off. 1, 6, 19; 1, 25, 85; 1, 33, 119; Sall. C. 4, 1; 20, 7; 20, 10.—Before f (infreq.):

vitiis atque flagitiis,

Cic. Imp. Pomp. 30, 72; id. Off. 1, 28, 98; 1, 28, 100; Caes. B. G. 1, 2; Sall. C. 1, 4; 2, 9; 11, 2.— Before g (very rare):

dignitate atque gloria,

Cic. Imp. Pomp. 4, 11; 5, 12:

virtute atque gloria,

Sall. C. 3, 2; 61, 9.—Before j (very rare):

labore atque justitia,

Sall. C. 10, 1; 29, 3.—Before l (rare):

hilari atque laeto,

Cic. Tusc. 1, 42, 100; id. Off. 1, 19, 64; Sall. C. 14, 3; 21, 2; 28, 4.—Before m (infreq. in Cic., once in Caes.):

multae atque magnae,

Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 17, 50; id. Phil. 2, 39, 100; id. Off. 1, 29, 103; 1, 31, 110; Caes. B. G. 1, 34; Sall. C. 18, 4; 31, 7; 34, 1; 51, 1.—Before n (infreq.):

adventu atque nomine,

Cic. Imp. Pomp. 5, 13; 20, 60; id. Off. 1, 28, 101; Sall. C. 2, 2 bis. —Before p (infreq. in Cic.):

magna atque praeclara,

Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 11, 31; 16, 48; id. Off. 1, 44, 156; Sall. C. 4, 1; 4, 4; 16, 2; 20, 3.—Before q (does not occur).—Before r (rare):

se conlegit atque recreavit,

Cic. Phil. 2, 24, 58.— Before s (rare in Cic.):

provinciarum atque sociorum,

Cic. Imp. Pomp. 1, 24, 71; id. Off. 1, 9, 30; 1, 21, 72; Sall. C. 2, 5; 2, 7; 6, 1.— Before t (infreq.):

parietum atque tectorum,

Cic. Phil. 2, 28, 69; id. Tusc. 1, 24, 57; id. Off. 1, 35, 126; Sall. C. 42, 2; 50, 3; 51, 38.—Before v (infreq.):

gravis atque vehemens,

Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 9, 25; id. Tusc. 1, 23, 54; Sall. C. 1, 1; 12, 3; 45, 4; Liv. 21, 4; 21, 30.—

The form ac before consonants.—Before b (very rare):

sentientes ac bene meritos,

Cic. Off. 1, 41, 149:

feri ac barbari,

Caes. B. G. 1, 31 and 33.—Before c (very rare):

liberis ac conjugibus,

Liv. 21, 30:

Romae ac circa urbem,

id. 21, 62.—Before d (freq. in Cic.):

periculum ac discrimen,

Cic. Imp. Pomp. 5, 12; 9, 23; 12, 33; id. Tusc. 1, 17, 40; 1, 28, 69; id. Off. 1, 14, 42:

usus ac disciplina,

Caes. B. G. 1, 40; 2, 31; Sall. C. 5, 4; 5, 8; 28, 1; Liv. 21, 10; 21, 18; 21, 19.—Before f (infreq.):

opima est ac fertilis,

Cic. Imp. Pomp. 6, 14; 7, 19; id. Tusc. 1, 1, 2; 1, 27, 66; id. Off. 1, 29, 103:

potentissimos ac firmissimos,

Caes. B. G. 1, 3; 1, 48; 2, 12;

2, 13: pessuma ac flagitiosissima,

Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 17; 21, 20.—Before g (does not occur).—Before j (very rare):

nobilitatis ac juventutis,

Cic. Phil. 2, 15, 37.—Before l (not infreq. in Liv.), Cic. Imp. Pomp. 4, 9; 23, 66; id. Phil. 2, 22, 54; Caes. B. G. 1, 12; 1, 23; 2, 23; Liv. 21, 13; 21, 14; 21, 35.—Before m (not infreq. in Cic.):

terrore ac metu,

Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 18, 54 bis; 20, 59; id. Tusc. 1, 40, 95; id. Off. 1, 30, 106; Caes. B. G. 1, 39; 2, 14; Sall. C. 2, 4; 10, 1; Liv. 21, 8; 21, 60.—Before n (not infreq. in Cic.):

insedit ac nimis inveteravit,

Cic. Imp. Pomp. 3, 7:

gentes ac nationes,

id. ib. 11, 31; 12, 35 bis; id. Phil. 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 21, 48; Caes. B. G. 1, 20; 2, 28; Liv. 21, 32.—Before p (not infreq. in Cic., Caes., and Liv.):

celeberrimum ac plenissimum,

Cic. Imp. Pomp. 12, 33; 12, 35; 13, 36; id. Phil. 2, 15, 39; id. Tusc. 1, 17, 41; id. Off. 1, 20, 68; Caes. B. G. 1, 18; 1, 20; 2, 13; 2, 19; Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 25; 21, 34; 21, 35.—Before q (does not occur).—Before r (infreq.):

firmamenti ac roboris,

Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 8, 21; 15, 45; id. Off. 1, 5, 15; Caes. B. G. 1, 25; Liv. 21, 41; 21, 44.—Before s (freq. in Cic. and Liv., infreq. in Caes.):

vectigalibus ac sociis,

Cic. Imp. Pomp. 2, 4; 4, 10; 11, 30; id. Phil. 2, 27, 66; Caes. B. G. 1, 25; 1, 31; 1, 33; 2, 24; Liv. 21, 4; 21, 33 bis; 21, 36.—Before t (infreq. in Cic., freq. in Liv.):

tantis rebus ac tanto bello,

Cic. Imp. Pomp. 10, 27 bis; 19, 56; 20, 59; Caes. B. G. 1, 26; 1, 39; 2, 6; Liv. 21, 7 ter; 21, 10; 21, 14; 21, 25.—Before v (not in Cic., only once in Caes. and Sall., but freq. in Liv.):

armatos ac victores,

Caes. B. G. 1, 40:

inconsulte ac veluti etc.,

Sall. C. 42, 2:

opera ac vineae,

Liv. 21, 7; 21, 22; 21, 40; 21, 43. —(So in the phrases treated below: atque adeo, atque alter or alius, atque eccum, atque eo, atque etiam, atque illuc, atque is or hic, atque iterum, atque omnia, atque ut, atque late, atque sic, atque velut, but ac ne, ac si, and ac tamen).—With simul:

Britannorum acies in speciem simul ac terrorem editioribus locis constiterat,

Tac. Agr. 35:

in se simul atque in Herculem,

id. G. 34:

suos prosequitur simul ac deponit,

id. ib. 30; so,

sociis pariter atque hostibus,

id. H. 4, 73:

innocentes ac noxios juxta cadere,

id. A. 1, 48.—Hence, sometimes syn. with et—et, ut—ita, aeque ac; both—and, as—so, as well—as, as well as: hodie sero ac nequiquam [p. 190] voles, Ter. Heaut. 2, 3, 103 (cf. Cic. Quinct. 25, 79:

verum et sero et nequidquam pudet): copia sententiarum atque verborum,

Cic. Cael. 19, 45:

omnia honesta atque inhonesta,

Sall. C. 30, 4:

nobiles atque ignobiles,

id. ib. 20, 7:

caloris ac frigoris patientia par,

Liv. 21, 4; 6, 41; Vell. 2, 127:

vir bonus et prudens dici delector ego ac tu,

Hor. Ep. 1, 16, 32.—

Esp.

In a hendiadys:

utinam isto animo atque virtute in summa re publica versari quam in municipali maluisset,

with this virtuous feeling, Cic. Leg. 3, 16, 36:

de conplexu ejus ac sinu,

of his bosom embrace, id. Cat. 2, 10, 22:

me eadem, quae ceteros, fama atque invidia vexabat, i. e. invidiosa fama,

Sall. C. 3 fin.:

clamore atque adsensu,

shout of applause, Liv. 21, 3.—

In joining to the idea of a preceding word one more important, and indeed, and even, and especially (v. Kritz ad Sall. J. 4, 3).

Absol.: Pa. Nempe tu istic ais esse erilem concubinam? Sc. Atque arguo me etc., yea and I maintain that I etc., Plaut. Mil. 2, 3, 66: Ph. Tun vidisti? Sc. Atque his quidem oculis, id. ib. 2, 4, 15: Ps. Ecquid habet is homo aceti in pectore? Ch. Atque acidissimi, id. Ps. 2, 4, 49; so id. Bacch. 3, 6, 9; id. Men. 1, 2, 40: Py. Cognoscitne (ea)? Ch. Ac memoriter, Ter. Eun. 5, 3, 6:

Faciam boni tibi aliquid pro ista re ac lubens,

and with a good will, id. Heaut. 4, 5, 15:

rem difficilem (dii immortales) atque omnium difficillimam,

and indeed, Cic. Or. 16, 52:

magna diis immortalibus habenda est gratia atque huic ipsi Jovi Statori, etc.,

and especially, id. Cat. 1, 5, 11:

hebeti ingenio atque nullo,

and in fact, id. Tusc. 5, 15, 45:

ex plurimis periculis et insidiis atque ex media morte,

and even, id. Cat. 4, 9:

fratre meo atque eodem propinquo suo interfecto,

and at the same time, Sall. J. 14, 11:

intra moenia atque in sinu urbis,

id. C. 52, 35.—

With adeo, and that too, and even:

intra moenia atque adeo in senatu,

Cic. Cat. 1, 2, 5:

qui in urbe remanserunt atque adeo qui contra urbis salutem etc.,

id. ib. 2, 12, 27:

insto atque urgeo, insector, posco atque adeo flagito crimen,

id. Planc. 19 fin.:

non petentem atque adeo etiam absentem,

Liv. 10, 5.—And with autem also added:

atque adeo autem quor etc.,

Ter. Eun. 5, 4, 42.—

With etiam:

id jam populare atque etiam plausibile factum est,

and also, Cic. Div. in Caecil. 3, 8:

ne Verginio commeatum dent atque etiam in custodia habeant,

Liv. 3, 46.—

With the dem. pron. hic, is:

negotium magnum est navigare atque id mense Quintili,

and besides, and that, and that too, Cic. Att. 5, 12; 1, 14:

maximis defixis trabibus atque eis praeacutis,

Caes. B. C. 1, 27:

Asseres pedum XII. cuspidibus praefixis atque hi maximis ballistis missi,

id. ib. 2, 2:

duabus missis subsidio cohortibus a Caesare, atque his primis legionum duarum,

id. B. G. 5, 15; id. B. C. 3, 70:

flumen uno omnino loco pedibus atque hoc aegre transiri potest,

id. B. G. 5, 18:

ad celeritatem onerandi subductionesque paulo facit humiliores... atque id eo magis, quod, etc.,

id. ib. 5, 1; cf. without id (perh. to avoid the repetition of the pron.): qua (sc. virtute) nostri milites facile superabant, atque eo magis, quod, etc., and that the more because etc., id. ib. 3, 8 fin.:

dicendi artem apta trepidatione occultans atque eo validior,

Tac. H. 1, 69; 2, 37; id. A. 4, 22; 4, 46.—

In comparisons.

Of equality (Rudd. II. p. 94; Zumpt, § 340); with par, idem, item, aequus, similis, juxta, talis, totidem, etc., as: et nota, quod ex hujus modi structura Graeca (sc. homoios kai, etc.) frequenter Latini ac et atque in significatione similitudinis accipiunt, Prisc. pp. 1192 and 1193 P.; cf. Gell. 10, 29; Lidd. and Scott, s. v. kai, III.:

si parem sententiam hic habet ac formam,

Plaut. Mil. 4, 6, 36: quom opulenti loquuntur pariter atque ignobiles, Enn. ap. Gell. 11, 4:

Ecastor pariter hoc atque alias res soles,

Plaut. Men. 5, 1, 52:

pariter nunc opera me adjuves ac re dudum opitulata es,

Ter. Phorm. 5, 3, 3:

neque enim mihi par ratio cum Lucilio est ac tecum fuit,

Cic. N. D. 3, 1, 3:

parique eum atque illos imperio esse jussit,

Nep. Dat. 3, 5:

magistrum equitum pari ac dictatorem imperio fugavit,

id. Hann. 5, 3:

pariter patribus ac plebi carus,

Liv. 2, 33: nam et vita est eadem et animus te erga idem ac fuit, Ter. Heaut. 2, 3, 24:

In hanc argumentationes ex eisdem locis sumendae sunt atque in causam negotialem,

Cic. Inv. 2, 23, 70:

equi quod alii sunt ad rem militarem idonei, alii ad vecturam... non item sunt spectandi atque habendi,

Varr. R. R. 2, 7, 15; id. L. L. 10, § 74 Mull.:

cum ex provincia populi Romani aequam partem tu tibi sumpseris atque populo Romano miseris,

Cic. Verr. 2, 3, 19:

Modo ne in aequo (jure) hostes apud vos sint ac nos socii,

Liv. 39, 37 (exs. with aeque; v. aeque, d); Cic. Verr. 2, 3, 83 fin.:

et simili jure tu ulcisceris patrui mortem atque ille persequeretur fratris sui, si, etc.,

id. Rab. Perd. 5; id. Phil. 1, 4; id. Agr. 1, 4 fin.:

similem pavorem inde ac fugam fore, ac bello Gallico fuerit,

Liv. 6, 28; Col. 5, 7, 3:

contendant, se juxta hieme atque aestate bella gerere posse,

Liv. 5, 6; cf. Drak. ad Liv. 1, 54, 9:

faxo eum tali mactatum, atque hic est, infortunio,

Ter. Phorm. 5, 9, 39; Cic. Vatin. 4, 10:

cum totidem navibus atque erat profectus,

Nep. Milt. 7, 4.—

Of difference; with alius and its derivv., with dissimile, contra, contrarius, secus, etc., than:

illi sunt alio ingenio atque tu,

other than, different from, Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. the passages under alius, I. B. a:

aliter tuum amorem atque est accipis,

Ter. Heaut. 2, 3, 23 al.; v. the passages under aliter, 1. a.; cf.

also aliorsum, II., and aliusmodi: quod est non dissimile atque ire in Solonium,

Cic. Att. 2, 3:

simulacrum in excelso collocare et, contra atque ante fuerat, ad orientem convertere,

id. Cat. 3, 8, 20:

vides, omnia fere contra ac dicta sint evenisse,

id. Div. 2, 24 fin.; id. Verr. 2, 1, 46:

qui versantur retro, contrario motu atque caelum,

id. Rep. 6, 17, 17:

membra paulo secus a me atque ab illo partita,

id. de Or. 3, 30, 119:

cujus ego salutem non secus ac meam tueri debeo,

id. Planc. 1 fin. al.; v. contra, contrarius, secus, etc.—

Sometimes, in cases of equality or difference, atque with ut or ac with si (with aliter affirm. Cic. appears to connect only atque ut, not ac si;

once, however, non aliter, ac si,

Cic. Att. 13, 51;

v. aliter, 1. b.): pariter hoc fit atque ut alia facta sunt,

Plaut. Am. 4, 1, 11:

nec fallaciam Astutiorem ullus fecit poeta atque Ut haec est fabre facta a nobis,

id. Cas. 5, 1, 6 sqq.:

quod iste aliter atque ut edixerat decrevisset,

Cic. Verr. 2, 1, 46:

et qui suos casus aliter ferunt atque ut auctores aliis ipsi fuerunt, etc.,

id. Tusc. 3, 30, 73:

si mentionem fecerint, quo aliter ager possideretur atque ut ex legibus Juliis,

id. Att. 2, 18, 2; 16, 13, c; cf. Wopk. Lect. Tull. 1, 15, p. 118; Dig. 43, 13, 11:

Egnatii absentis rem ut tueare, aeque a te peto ac si mea negotia essent,

just as if, Cic. Fam. 13, 43:

tu autem similiter facis ac si me roges, etc.,

id. N. D. 3, 3, 8:

reliquis officiis, juxta ac si meus frater esset, sustentavit,

id. Post. Red. in Sen. 8, 20:

quod dandum est amicitiae, large dabitur a me non secus ac si meus esset frater,

id. Mur. 4 fin.:

haec sunt, tribuni, consilia vestra, non, hercule, dissimilia, ac si quis, etc.,

Liv. 5, 5 fin. al. —

More rare with nimis, in partem, pro eo, etc.;

in Plaut. also with mutare or demutare = aliud esse: nimis bellus, atque ut esse maxume optabam, locus,

Plaut. Bacch. 4, 4, 73:

haud centensumam Partem dixi atque, otium rei si sit, possim expromere,

id. Mil. 3, 1, 168: sane quam pro eo ac debui graviter molesteque tuli, just as was my duty, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:

debeo sperare, omnes deos, qui huic urbi praesident, pro eo mihi, ac mereor, relaturos gratiam esse,

Cic. Cat. 4, 2:

pro eo, ac si concessum sit, concludere oportebit argumentationem,

id. Inv. 1, 32, 54:

non possum ego non aut proxime atque ille aut etiam aeque laborare,

nearly the same as he, id. Fam. 9, 13, 2:

neque se luna quoquam mutat atque uti exorta est semel,

Plaut. Am. 1, 1, 118:

num quid videtur demutare atque ut quidem Dixi?

id. Mil. 4, 3, 37.—

Sometimes the word indicating comparison (aeque, tantopere, etc.) is to be supplied from the connection (in the class. per. perh. used only once by Cassius in epist. style):

nebula haud est mollis atque hujus est,

Plaut. Cas. 4, 4, 21:

quem esse amicum ratus sum atque ipsus sum mihi,

id. Bacch. 3, 6, 20:

quae suco caret atque putris pumex,

Priap. 32, 7 (Mull., est putusque): digne ac mereor commendatus esse, Cass. ap. Cic. Fam. 12, 13; Dig. 2, 14, 4; 19, 2, 54.—

Poet. or in post-Aug. prose with comparatives (for quam), than:

amicior mihi nullus vivit atque is est,

Plaut. Merc. 5, 2, 56:

non Apollinis magis verum atque hoc responsum est,

Ter. And. 4, 2, 15 Ruhnk.:

Illi non minus ac tibi Pectore uritur intimo Flamma,

Cat. 61, 172:

haud minus ac jussi faciunt,

Verg. A. 3, 561:

Non tuus hoc capiet venter plus ac meus,

Hor. S. 1, 1, 46 Bentl. and Heind. (cf. infra:

nihilo plus accipias quam Qui nil portarit): qui peccas minus atque ego,

id. ib. 2, 7, 96:

Artius atque hedera procera adstringitur ilex,

id. Epod. 15, 5; Suet. Caes. 14 Ruhnk. —

In the comparison of two periods of time, most freq. with simul (v. examples under simul); ante- or post-class. with principio, statim:

principio Atque animus ephebis aetate exiit,

as soon as, Plaut. Merc. 1, 1, 40:

judici enim, statim atque factus est, omnium rerum officium incumbit,

Dig. 21, 1, 25:

quamvis, statim atque intercessit, mulier competierat,

ib. 16, 1, 24.—

To connect a negative clause which explains or corrects what precedes; hence sometimes with potius (class.; in Cic. very freq., but rare in the poets), and not, and not rather.

Absol.:

Decipiam ac non veniam,

Ter. Heaut. 4, 4, 6:

si fidem habeat,... ac non id metuat, ne etc.,

id. Eun. 1, 2, 60:

perparvam vero controversiam dicis, ac non eam, quae dirimat omnia,

Cic. Leg. 1, 20, 54:

quasi nunc id agatur, quis ex tanta multitudine occiderit, ac non hoc quaeratur, eum, etc.,

id. Rosc. Am. 33:

si (mundum) tuum ac non deorum immortalium domicilium putes, nonne plane desipere videare?

id. N. D. 2, 6, 17:

nemo erat, qui illum reum ac non miliens condemnatum arbitraretur,

id. Att. 1, 16:

si hoc dissuadere est, ac non disturbare ac pervertere,

id. Agr. 2, 37, 101:

si res verba desideraret ac non pro se ipsa loqueretur,

id. Fam. 3, 2 fin.: hoc te exspectare tempus tibi turpe est ac non ei rei sapientia tua te occurrere, Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 6:

velut destituti ac non qui ipsi destituissent,

Liv. 8, 27; 7, 3 fin.:

si mihi mea sententia proferenda ac non disertissimorum,

Tac. Or. 1.—

With potius:

Quam ob rem scriba deducet, ac non potius mulio, qui advexit?

Cic. Verr. 2, 3, 79 (B. and K., et):

quis (eum) ita aspexit, ut perditum civem, ac non potius ut importunissimum hostem?

id. Cat. 2, 6, 12.— Pliny the elder commonly employs in this sense atque non, not ac non:

concremasse ea (scrinia) optuma fide atque non legisse,

Plin. 7, 25, 26, § 94; 22, 24, 50, § 108; 29, 2, 9, § 29; 27, 9, 55, § 78; 31, 7, 39, § 73 et saep. —

In connecting clauses and beginning periods.

In gen., and, and so, and even, and too: Pamph. Antiquam adeo tuam venustatem obtines. Bacch. Ac tu ecastor morem antiquom atque ingenium obtines, And you too, Ter. Hec. 5, 4, 20:

atque illi (philosopho) ordiri placet etc.,

Cic. de Or. 3, 47, 183: Africanus indigens mei? Minime hercle. Ac ne ego quidem illius, And I indeed not, etc., id. Lael. 9, 30; id. Fin. 5, 11, 33:

cum versus facias, te ipsum percontor, etc.... Atque ego cum Graecos facerem, natus mare citra, Versiculos, etc.,

Hor. S. 1, 10, 31:

multa quippe et diversa angebant: validior per Germaniam exercitus, etc.... quos igitur anteferret? ac (i. e. similiter angebat), ne postpositi contumelia incenderentur,

Tac. A. 1, 47:

Minime, minime, inquit Secundus, atque adeo vellem maturius intervenisses,

Tac. Or. 14:

ac similiter in translatione, etc.,

Quint. 3, 6, 77.—

In adducing new arguments of similar force in favor of any assertion or making further statements about a subject, etc.; cf. Beier ad Cic. Off. 3, 11, 487.

Absol.:

maxima est enim vis vetustatis et consuetudinis: atque in ipso equo, cujus modo mentionem feci, si, etc.,

and furthermore, and moreover, Cic. Lael. 19, 68: Atque, si natura confirmatura jus non erit, virtutes omnes tollentur, id. Leg. 1, 15, 42 B. and K. —

Often with etiam:

Atque alias etiam dicendi virtutes sequitur,

Cic. Or. 40, 139:

Atque hoc etiam animadvertendum non esse omnia etc.,

id. de Or. 2, 61, 251; so id. Off. 1, 26, 90; id. N. D. 2, 11, 30; Col. 2, 2, 3.—

Sometimes with quoque:

Atque occidi quoque Potius quam cibum praehiberem,

Plaut. Ps. 1, 3, 133; so Cic. N. D. 2, 12, 32; Col. 2, 13, 3, and Cels. 2, 3; 3, 22.—

And even with quoque etiam: Atque ego [p. 191] quoque etiam, qui Jovis sum filius, Contagione etc., Plaut. Am. prol. 30.—

In narration:

aegre submoventes obvios intrare portam, qui adducebant Philopoemenem, potuerunt: atque conferta turba iter reliquum clauserat,

Liv. 39, 49; 5, 21 fin.:

completur caede, quantum inter castra murosque vacui fuit: ac rursus nova laborum facies,

Tac. H. 3, 30; cf. Caes. B. C. 2, 28 fin. and 2, 29 init. —

In introducing comparisons, atque ut, atque velut (mostly poet., esp. in epic poetry):

Atque ut perspicio, profecto etc.,

Plaut. Capt. 3, 4, 53:

ac veluti magno in populo cum saepe coorta est Seditio.... Sic cunctus pelagi cecidit fragor, etc.,

Verg. A. 1, 148; so id. G. 4, 170; id. A. 2, 626; 4, 402; 4, 441; 6, 707; 9, 59; 10, 405; 10, 707; 10, 803; 11, 809; 12, 365; 12, 521; 12, 684; 12, 715;

12, 908: Inclinare meridiem Sentis ac, veluti stet volucris dies, Parcis deripere etc.,

Hor. C. 3, 28, 6; Val. Fl. 6, 664;

and so, Ac velut in nigro jactatis turbine nautis, etc.... Tale fuit nobis Manius auxilium,

Cat. 68, 63 (for which Sillig and Muller read:

Hic velut, etc.): Atque ut magnas utilitates adipiscimur, etc.,

Cic. Off. 2, 5, 16:

Atque ut hujus mores veros amicos parere non potuerunt, sic etc.,

id. Lael. 15, 54.—

In connecting two acts or events.

In the order of time, and then; hence the ancient grammarians assume in it the notion of quick succession, and explain it, though improperly, as syn. with statim, ilico, without any accompanying copulative, v. Gell. 10, 29; Non. p. 530, 1 sq. (only in the poets and histt.): Atque atque accedit muros Romana juventus (the repetition of the atque represents the approach step by step), Enn. ap. Gell. and Non. l. l. (Ann. v. 527 Mull.): Quo imus una;

ad prandium? Atque illi tacent,

And then they are silent, Plaut. Capt. 3, 1, 19:

Ubi cenamus? inquam, atque illi abnuunt,

and upon this they shake their head, id. ib. 3, 1, 21; id. Ep. 2, 2, 33:

dum circumspecto atque ego lembum conspicor,

id. Bacch. 2, 3, 45; so id. Merc. 2, 1, 32; 2, 1, 35; id. Most. 5, 1, 9:

lucernam forte oblitus fueram exstinguere: Atque ille exclamat derepente maximum,

and then he suddenly exclaims, id. ib. 2, 2, 57: cui fidus Achates It comes... atque illi Misenum in litore sicco Ut venere, vident, etc., and as they thus came, etc., Verg. A. 6, 162:

dixerat, atque illi sese deus obtulit ultro,

Stat. Th. 9, 481; 12, 360; Liv. 26, 39, 16; Tac. H. 3, 17:

tum Otho ingredi castra ausus: atque illum tribuni centurionesque circumsistunt,

id. ib. 1, 82. —Sometimes with two imperatives, in order to indicate vividly the necessity of a quicker succession, or the close connection between two actions:

cape hoc argentum atque defer,

Ter. Heaut. 4, 7, 3:

abi domum ac deos comprecare,

id. Ad. 4, 5, 65:

tace modo ac sequere hac,

id. ib. 2, 4, 16:

Accipe carmina atque hanc sine tempora circum hederam tibi serpere,

Verg. E. 8, 12; id. G. 1, 40; 3, 65; 4, 330:

Da auxilium, pater, atque haec omina firma,

id. A. 2, 691; 3, 89; 3, 250; 3, 639; 4, 424; 9, 90; 10, 624; 11, 370.—

In the order of thought, and so, and thus, and therefore.

Absol.:

si nunc de tuo jure concessisses paululum, Atque adulescenti morigerasses,

and so, Ter. Ad. 2, 2, 10.—

With ita or sic:

Ventum deinde ad multo angustiorem rupem, atque ita rectis saxis, etc.,

Liv. 21, 36; Plin. 10, 58, 79, § 158:

ac sic prope innumerabiles species reperiuntur,

Quint. 12, 10, 67.—

Connecting conclusion and condition, so, then (cf. at, II. F.):

non aliter quam qui adverso vix flumine lembum Remigiis subigit, si bracchia forte remisit, Atque illum praeceps prono rapit alveus amni,

Verg. G. 1, 203 (here explained by statim by Gell. 10, 29, and by Servius, but thus its connective force is wholly lost; cf. also Forbig ad h. l. for still another explanation).—

(As supra, I. c.) To annex a thought of more importance:

Satisne videtur declarasse Dionysius nihil esse ei beatum, cui semper aliqui terror impendeat? atque ei ne integrum quidem erat, ut ad justitiam remigraret,

Cic. Tusc. 5, 21, 62; id. Tull. 4:

hoc enim spectant leges, hoc volunt, incolumem esse civium conjunctionem, quam qui dirimunt, eos morte... coercent. Atque hoc multo magis efficit ipsa naturae ratio,

id. Off. 3, 5, 23; id. Fam. 6, 1, 4: hac spe lapsus Induciomarus... exsules damnatosque tota Gallia magnis praemiis ad se allicere coepit;

ac tantam sibi jam iis rebus in Gallia auctoritatem comparaverat, ut, etc.,

Caes. B. G. 5, 55 fin.; Nep. Hann. 13, 2; Quint. 1, 10, 16.—Hence also in answers, in order to confirm a question or assertion:

Sed videone ego Pamphilippum cum fratre Epignomo? Atque is est,

And he it is, Yes, it is he, Plaut. Stich. 4, 2, 4; so id. Truc. 1, 2, 24: Th. Mihin malum minitare? Ca. Atque edepol non minitabor, sed dabo, id. Curc. 4, 4, 15: Ch. Egon formidulosus? nemost hominum, qui vivat, minus. Th. Atque ita opust, Ter. Eun. 4, 6, 20.—

In expressing a wish, atque utinam:

Veritus sum arbitros, atque utinam memet possim obliscier! Att., Trag. Rel. p. 160 Rib.: videmus enim fuisse quosdam, qui idem ornate ac graviter, idem versute et subtiliter dicerent. Atque utinam in Latinis talis oratoris simulacrum reperire possemus!

Cic. Or. 7, 22; so id. Rep. 3, 5, 8:

Atque utinam pro decore etc.,

Liv. 21, 41, 13:

Atque utinam ex vobis unus etc.,

Verg. E. 10, 35; id. A. 1, 575:

Atque utinam... Ille vir in medio fiat amore lapis!

Prop. 2, 9, 47; 3, 6, 15; 3, 7, 25; 3, 8, 19 al.—

To connect an adversative clause, and often fully with tamen, and yet, notwithstanding, nevertheless.

Absol.: Mihi quidem hercle non fit veri simile;

atque ipsis commentum placet,

Ter. And. 1, 3, 20 Ruhnk. (atque pro tamen, Don.):

ego quia non rediit filius, quae cogito!... Atque ex me hic natus non est, sed ex fratre,

id. Ad. 1, 1, 15 (Quasi dicat, ex me non est, et sic afficior: quid paterer si genuissem? Don.; cf. Acron. ap. Charis. p. 204 P.); Cic. Off. 3, 11, 48 Beier; id. Mur. 34, 71 Matth.:

ceterum ex aliis negotiis, quae ingenio exercentur, in primis magno usui est memoria rerum gestarum... Atque ego credo fore qui, etc.,

and yet I believe, Sall. J. 4, 1 and 3 Corte; id. C. 51, 35:

observare principis egressum in publicum, insidere vias examina infantium futurusque populus solebat. Labor parentibus erat ostentare parvulos... Ac plerique insitis precibus surdas principis aures obstrepebant,

Plin. Pan. 26.—

With tamen:

nihil praeterea est magnopere dicendum. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, etc.,

Cic. Fin. 2, 27, 85:

discipulos dissimilis inter se ac tamen laudandos,

id. de Or. 3, 10, 35; id. Rep. 1, 7, 12:

Atque in his tamen tribus generibus etc.,

id. Off. 3, 33, 118; id. Pis. 1, 3; 13, 30; id. Prov. Cons. 7, 16; 7, 15 fin. (cf. in reference to the last four passages Wund. Varr. Lectt. p. lviii. sq.):

ac tamen initia fastigii etc.,

Tac. A. 3, 29; 3, 56; 12, 56;

14, 21: pauciores cum pluribus certasse, ac tamen fusos Germanos,

id. H. 5, 16.—

To connect a minor affirmative proposition (the assumptio or propositio minor of logical lang.) in syllogisms, now, but, but now (while atqui is used to connect either an affirmative or negative minor premiss: v. atqui): Scaptius quaternas postulabat. Metui, si impetrasset, ne tu ipse me amare desineres;

... Atque hoc tempore ipso impingit mihi epistulam etc.,

Cic. Att. 6, 1, 6.—Sometimes the conclusion is to be supplied:

nisi qui naturas hominum, penitus perspexerit, dicendo, quod volet, perficere non poterit. Atque totus hic locus philosophorum putatur proprius (conclusion: ergo oratorem philosophiam cognoscere oportet),

Cic. de Or. 1, 12, 53 and 54.—

In introducing a purpose (freq. in Cic.).

A negative purpose, and esp. in anticipating an objection:

Ac ne sine causa videretur edixisse,

Cic. Phil. 3, 9, 24:

Ac ne forte hoc magnum ac mirabile esse videatur,

id. de Or. 2, 46, 191; so id. Fam. 5, 12, 30:

Ac ne saepius dicendum sit,

Cels. 8, 1:

Ac ne forte roges, quo me duce, quo lare tuter,

Hor. Ep. 1, 1, 13:

Ac ne forte putes,

id. ib. 2, 1, 208:

Ac ne forte putes etc.,

Ov. R. Am. 465 (Merkel, Et).—

A positive purpose:

Atque ut ejus diversa studia in dissimili ratione perspicere possitis, nemo etc.,

Cic. Cat. 2, 5, 9:

Atque ut omnes intellegant me etc.... dico etc.,

id. Imp. Pomp. 8, 20; 2, 4; id. Clu. 14, 43; id. Sull. 2, 5; id. de Or. 3, 11, 40:

Atque ut C. Flaminium relinquam etc.,

id. Leg. 3, 9, 20; id. Fin. 3, 2, 4.—

a.. In continuing a thought in assertions or narration, and, now, and now, Plaut. Aul. prol. 18: audistis, cum pro se diceret, genus orationis, etc.,... perspexistis. Atque in eo non solum ingenium ejus videbatis, etc., Cic. Cael. 19, 45; so id. de Or. 3, 32, 130; 2, 7, 27; 3, 10, 39 al.; Caes. B. G. 2, 29; Nep. Ages. 7, 3; 8, 1, Eum. 10, 3 Bremi; Tac. A. 14, 64; 15, 3; Verg. A. 9, 1; Sil. 4, 1 al.: ac si, sublato illo, depelli a vobis omne periculum judicarem, now if I, etc., Cic. Cat. 2, 2, 3:

atque si etiam hoc natura praescribit, etc.,

id. Off. 3, 6, 27; so Quint. 10, 1, 26; 10, 2, 8.—

In introducing parentheses:

vulgo credere, Penino (atque inde nomen et jugo Alpium inditum) transgressum,

Liv. 21, 38:

omne adfectus genus (atque ea maxime jucundam et ornatam faciunt orationem) de luxuria, etc.,

Quint. 4, 3, 15 MSS., where Halm after Spalding reads et quae. —

At the conclusion of a discourse (not infreq. in Cic.): Atque in primis duabus dicendi partibus qualis esset, summatim breviterque descripsimus, And thus have we, then, briefly described, etc., Cic. Or. 15, 50:

Ac de primo quidem officii fonte diximus,

id. Off. 1, 6, 19:

Ac de inferenda quidem injuria satis dictum est,

id. ib. 1, 8, 27; id. Inv. 2, 39, 115 al.—

In particular connections and phrases.

Unus atque alter, one and the other; alius atque alius, one and another; now this, now that:

unae atque alterae scalae,

Sall. J. 60, 7:

quarum (coclearum) cum unam atque alteram, dein plures peteret,

id. ib. 93, 2:

unum atque alterum lacum integer perfluit,

Tac. H. 5, 6:

dilatisque alia atque alia de causa comitiis,

Liv. 8, 23, 17; Col. 9, 8, 10:

alius atque alius,

Tac. H. 1, 46; 1, 50 (v. alius, II. D.).—Also separated by several words:

aliud ejus subinde atque aliud facientes initium,

Sen. Ep. 32, 2.—

Etiam atque etiam. again and again:

temo Stellas cogens etiam atque etiam Noctis sublime iter, Enn., Trag. Rel. p. 39 Rib.: etiam atque etiam cogita,

Ter. Eun. 1, 1, 11:

etiam atque etiam considera,

Cic. Div. in Caecil. 14, 46:

monitos eos etiam atque etiam volo,

id. Cat. 2, 12, 27.—So, semel atque iterum, Cic. Font. 26; id. Clu. 49; Tac. Or. 17; and:

iterum atque iterum,

Verg. A. 8, 527; Hor. S. 1, 10, 39.—

Huc atque illuc, hither and thither, Cic. Q. Rosc. 37; id. de Or. 1, 40, 184; Verg. A. 9, 57; Ov. M. 2, 357; 10, 376; Tac. Agr. 10; id. H. 1, 85.—

Longe atque late, far and wide, Cic. Marcell. 29:

atque eccum or atque eccum video, in colloquial lang.: Heus vocate huc Davom. Atque eccum,

but here he is, Ter. And. 3, 3, 48:

Audire vocem visa sum modo militis. Atque eccum,

and here he is, id. Eun. 3, 2, 2; so id. Hec. 4, 1, 8.—

Atque omnia, in making an assertion general, and so generally:

Atque in eis omnibus, quae sunt actionis, inest quaedam vis a natura data,

Cic. de Or. 3, 59, 223:

quorum (verborum) descriptus ordo alias alia terminatione concluditur, atque omnia illa et prima et media verba spectare debent ad ultimum,

id. Or. 59, 200; id. de Or. 2, 64, 257: commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere, and so rather, etc., id. Off. 2, 23, 83:

nihil acerbum esse, nihil crudele, atque omnia plena clementiae, humanitatis,

id. ad Q. Fr. 1, 1, 8:

Atque omnis vitae ratio sic constat, ut, quae probamus in aliis, facere ipsi velimus,

Quint. 10, 2, 2.—

With other conjunctions.

After et:

equidem putabam virtutem hominibus instituendo et persuadendo, non minis et vi ac metu tradi,

Cic. de Or. 1, 58, 247:

Magnifica vero vox et magno viro ac sapiente digna,

id. Off. 3, 1, 1; id. Cael. 13:

vanus aspectus et auri fulgor atque argenti,

Tac. Agr. 32.:

denuntiarent, ut ab Saguntinis abstineret et Carthaginem in Africam traicerent ac sociorum querimonias deferrent,

Liv. 21, 6, 4:

ubi et fratrem consilii ac periculi socium haberem,

id. 21, 41, 2:

et uti liter demum ac Latine perspicueque,

Quint. 8, 3, 3:

Nam et subtili plenius aliquid atque subtilius et vehementi remissius atque vehementius invenitur,

id. 12, 10, 67. —

After que, as in Gr. te kai: litterisque ac laudibus aeternare, Varr. ap. Non. p. 75, 20:

submoverique atque in castra redigi,

Liv. 26, 10:

terrorem caedemque ac fugam fecere,

id. 21, 52:

mus Sub terris posuitque domos atque horrea fecit,

Verg. G. 1, 182; 3, 434; id. A. 8, 486.—

Before et:

caelum ipsum ac mare et silvas circum spectantes,

Tac. Agr. 32.—

After neque (only in the poets and post - Aug. prose):

nec clavis nec canis atque calix,

Mart. 1, 32, 4: naturam Oceani atque aestus [p. 192] neque quaerere hujus operis est, ac multi retulere, Tac. Agr. 10:

mediocritatem pristinam neque dissimulavit umquam ac frequenter etiam prae se tulit,

Suet. Vesp. 12.—

Atque repeated, esp. in arch. Lat.: Scio solere plerisque hominibus in rebus secundis atque prolixis atque prosperis animum excellere atque superbiam atque ferociam augescere atque crescere, Cato ap. Gell. 7, 3: Dicere possum quibus villae atque aedes aedificatae atque expolitae maximo opere citro atque ebore atque pavimentis Poenicis stent, Cato ap. Fest. p. 242 Mull.:

atque ut C. Flamininum atque ea, quae jam prisca videntur, propter vetustatem relinquam,

Cic. Leg. 3, 9, 20:

omnem dignitatem tuam in virtute atque in rebus gestis atque in tua gravitate positam existimare,

id. Fam. 1, 5, 8.—Esp. freq. in enumerations in the poets:

Haec atque illa dies atque alia atque alia,

Cat. 68, 152:

Mavortia tellus Atque Getae atque Hebrus,

Verg. G. 4, 463:

Clioque et Beroe atque Ephyre Atque Opis et Asia,

id. ib. 4, 343.—And sometimes forming a double connective, both— and = et—et:

Multus ut in terras deplueretque lapis: Atque tubas atque arma ferunt crepitantia caelo Audita,

Tib. 2, 5, 73:

complexa sui corpus miserabile nati Atque deos atque astra vocat crudelia mater,

Verg. E. 5, 23; Sil. 1, 93; v. Forbig ad Verg. l. l.

► Atque regularly stands at the beginning of its sentence or clause or before the word it connects, but in poetry it sometimes, like et and at, stands:

In the second place:

Jamque novum terrae stupeant lucescere solem, Altius atque cadant imbres,

Verg. E. 6, 38 Rib., ubi v. Forbig.:

Accipite ergo animis atque haec mea figite dicta,

id. A. 3, 250, and 10, 104 (animis may, however, here be taken with Accipite, as in id. ib. 5, 304):

Esto beata, funus atque imagines Ducant triumphales tuum,

Hor. Epod. 8, 11; id. S. 1, 5, 4; 1, 6, 111; 1, 7, 12 (ubi v. Fritzsche).—

In the third place:

quod pubes hedera virente Gaudeant pulla magis atque myrto,

Hor. C. 1, 25, 18; cf. at fin. (Vid. more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 452-513.)

tam, adv. [orig. acc. fem. of the demonstrative root ta-; cf.: tum, tamen], correlative of quam, so, so much, as.

As comparative adverb, demonstrative with correlative quam, introducing comparative clauses of like intensity.

As adjunct of adjectives or participles the intensity of which is expressed by a comparative clause, tam... quam = as... as; negatively, non (neque, nihil, etc.) tam... quam = not so... as.

In comparison between two adjj.:

tam esse clemens tyrannus quam rex importunus potest,

a tyrant may be as mild as a king may be harsh, Cic. Rep. 1, 33, 50 (B. and K. bracket rex):

non tam solido quam splendido nomine,

id. Fin. 1, 18, 61:

tam culpae hostium justus existimator quam gloriosus victor,

Val. Max. 3, 8, 1:

adjuro, tam me tibi vera referre Quam veri majora fide,

things as true as they are beyond belief, Ov. M. 3, 659:

quorum vires quam repentinae tam breves,

Sen. Q. N. 6, 7, 2.—Negatively:

non enim tam praeclarum est scire Latine quam turpe nescire,

Cic. Brut. 37, 140:

ut illa... non tam mirabilia sunt, quam conjecta belle,

id. Div. 2, 31, 66; 2, 36, 76: nec tam Turpe fuit vinci [p. 1836] quam contendisse decorum est, Ov. M. 9, 5. —Tam preceded by comp. clause:

maximeque eam pestilentiam insignem mors quam matura tam acerba M. Furi fecit,

Liv. 7, 1, 8:

quam magni nominis bellum est, tam difficilem existimaritis victoriam fore,

id. 21, 43, 11:

donec quam felices seditiones, tam honorati seditionum auctores essent,

id. 4, 2, 4. —

In a comparison between degrees of intensity, etc., of the same adjective.

As in relative clauses, the adjective repeated (so esp. in Plaut.;

not repeated in English): tam liquidus est quam liquida tempestas esse solet,

as serene as the weather is wont to be, Plaut. Most. 3, 2, 64:

quam placida'st aqua,

id. ib. 3, 2, 165:

tam frictum ego illum reddam quam frictum est cicer,

id. Bacch. 4, 4, 7.—Negatively:

nemo orator tam multa scripsit quam multa sunt nostra,

Cic. Or. 30, 168:

tametsi non tam multum in istis rebus intellego quam multa vidi,

id. Verr. 2, 4, 43, § 94.—

The adjective not repeated.

The terms of comparison being nouns or pronouns:

tam ego fui ante liber quam gnatus tuus ( = quam liber gnatus tuus est),

Plaut. Capt. 2, 2, 60:

fieret corium tam maculosum quam est nutricis pallium,

id. Bacch. 3, 3, 30:

tam mihi mea vita quam tua Tibi cara est,

id. Cas. 3, 6, 43:

ni illam mihi tam tranquillam facis quam mare est,

id. Poen. 1, 2, 145:

tam crebri ad terram decidebant quam pira,

id. ib. 2, 38:

tam excoctam reddam atque atram quam carbo'st,

Ter. Ad. 5, 3, 63:

quom fervit maxume, tam placidum (eum) quam ovem reddo,

id. ib. 4, 1, 18:

tam sum misericors quam vos, tam mitis quam qui lenissimus,

Cic. Sull. 31, 87:

tam gratum mihi id erit quam quod gratissimum,

id. Fam. 13, 3:

nulla ingenia tam prona ad invidiam sunt quam eorum qui genus ac fortunam suam animis non aequant,

Liv. 45, 22:

nihil est tam violentum quam magna vis aquae,

Sen. Q. N. 3, 30, 6:

(cum sit) tam aurum et argentum quam aes Corinthium ( = cum aurum et argentum tam sit Corinthium quam aes),

Quint. 8, 2, 8:

(ira) tam inutilis animi minister est quam miles qui signum receptui neglegit,

Sen. Ira, 1, 9, 2.—

Negatively: neque opes nostrae tam sunt validae quam tuae,

Plaut. Cist. 2, 1, 20:

nihil esse tam detestabile tamque pestiferum quam voluptatem,

Cic. Sen. 12, 41:

neque tam condenso corpore nubes esse queunt quam sunt lapides, neque autem tam tenues quam nebulae,

Lucr. 6, 101.—Virtually negative:

quod enim tam infidum mare quam blanditiae principum? ( = nullum tam infidum mare, etc.),

Plin. Pan. 66. — With comp. pregn. (very rare): istam dextram non tam in bellis et proeliis quam in promissis et fide firmiorem, i. e. whose superior trustworthiness is not so much in wars, etc., Cic. Deiot. 3, 8:

vectigal ex agro eorum capimus, quod nobis non tam fructu jucundius est, quam ultione,

Liv. 28, 39, 13. —

With quam in subst.-clause:

quicquid mali hic Pisistratus non fecerit, tam gratum est quam si alium facere prohibuerit,

Cic. Att. 8, 16, 2.—Negatively:

juris interpretatio, quae non tam mihi molesta sit propter laborem quam quod dicendi cogitationem auferat,

Cic. Leg. 1, 4, 12. —

Virtually negative: quid autem tam exiguum quam est munus hoc eorum qui consuluntur?

Cic. Leg. 1, 4, 14.—

With quam in adverb.-clause:

cupam facito tam crassam quam modioli postulant,

Cato, R. R. 21, 1:

si era mea sciat tam socordem esse quam sum,

Plaut. Cist. 4, 2, 5:

tua est imago: tam consimili'st quam potest,

id. Men. 5, 9, 4:

sororem tam similem quam lacte lacti est,

id. Mil. 2, 2, 87.—

Tam with advv.: tam... quam = as ( so)... as; negatively = not so... as.

Comparing an adv. with another adv. or adverb. clause: satin' istuc mihi exquisitum est...? Ar. Tam satis quam numquam hoc invenies secus, with as full certainty as that you will never find this otherwise, Plaut. Capt. 3, 4, 106.—Virtually negative:

quis umquam obeundi negotii studio tam brevi tempore tot loca adire potuit, quam celeriter Cn. Pompejo duce tanti belli impetus navigavit?

Cic. Imp. Pomp. 12, 34. —After quam:

nam dictaturam quam pertinaciter ei deferebat populus, tam constanter repulit,

Vell. 2, 89, 5 (the repetition of the adverb is especially frequent in tam diu... quam diu; v. tamdiu).—

The adverb understood after quam: sed tu novisti fidicinam? Tr. Tam facile quam me (quam facile me novi), Plaut. Ep. 3, 4, 72:

tam facile vinces quam pirum volpes comest,

id. Most. 3, 1, 26:

tam hercle certe quam ego ted, ac tu me vides,

id. Merc. 1, 2, 77:

tam audacter (ibis intro) quam domum ad te,

id. Truc. 1, 2, 109:

tam facile quam tu arbitraris,

Cic. Div. 1, 6, 10:

tam cito evertetur quam navis, etc.,

id. Rep. 1, 34, 51:

nihil tam cito redditur quam a speculo imago,

Sen. Q. N. 1, 4, 2. —

Negatively: (ira) quia non tam cito in alium quam vult erumpit,

Sen. Ira, 1, 19, 4.—Virtually negative (very freq.):

quasi vero quidquam sit tam valde, quam nihil sapere, vulgare,

Cic. Div. 2, 39, 81. — With sup. adv.: quam potes tam verba confer maxime ad compendium = as much as you can (hence the idiomatic expression: quam maxime = as much as possible), Plaut. Mil. 3, 1, 184. —

With verbs: tam... quam = as much... as, as well... as; negatively: non tam... quam, not so much... as.

One verb compared with another:

nam quod edit tam duim quam perduim,

for what he can eat I would give as much as lose, Plaut. Aul. 4, 6, 6:

vellem tam domestica ferre possem quam ista contemnere,

Cic. Att. 13, 20, 4:

utinam tam non pigeat ista facere quam non displicebit,

Quint. 2, 5, 17:

Tyrus et ipsa tam movetur quam diluitur,

Sen. Q. N. 6, 26, 5.—Negatively:

fit quoque enim interdum ut non tam concurrere nubes frontibus adversis possint quam de latere ire,

Lucr. 6, 115.—

The same verb repeated or understood after quam; the compared terms being,

Nouns or pronouns: tam mihi quam illi libertatem hostilis eripuit manus;

tam ille apud nos servit quam ego hic apud te servio,

Plaut. Capt. 2, 2, 61:

tam hic scit me habere (pecuniam) quam egomet (i. e. scio),

id. Aul. 3, 6, 12:

quam tu filium tuum, tam me pater me meus desiderat,

id. Capt. 2, 2, 6:

tam huic loqui licere oportet quam isti,

id. Cas. 2, 6, 58:

tam tibi istuc credo quam mihi,

id. Ep. 1, 2, 25:

haec tibi tam sunt defendenda quam moenia,

Cic. Ac. 2, 44, 137:

tam moveor quam tu, Luculle,

id. ib. 2, 46, 141:

tamque id... tuendum conservandumque nobis est quam illud, etc.,

id. Off. 3, 4, 17: amurcam periti agricolae tam in doliis condunt quam oleum aut vinum ( as well as), Varr. R. R. 1, 61:

tam natura putarem vitam hominis sustentari quam vitis, quam arboris,

Cic. Tusc. 1, 24, 56:

sicut pueris, qui tam parentibus amissis flebunt quam nucibus,

Sen. Ira. 1, 12, 4:

meliorque tam sibi quam aliis faciendus (est),

id. ib. 1, 15, 1:

tam solstitium quam aequinoctium suos dies rettulit (i. e. solstitium tam rettulit dies quam rettulit aequinoctium),

id. Q. N. 3, 16, 3:

quoniam orationis tam ornatus quam perspicuitas aut in singulis verbis est aut in pluribus positus (i. e. ornatus tam positus est quam perspicuitas),

Quint. 8, 3, 15. — This construction passes into mere co - ordination: tam vera quam falsa cernimus, as well... as, almost = both... and, Cic. Ac. 2, 34, 111: repentina res, quia quam causam nullam tam ne fidem quidem habebat ( = ut causam nullam, sic ne fidem quidem; cf.

sic),

Liv. 8, 27, 10; so Sall. J. 31, 16; id. H. 1, 41, 24 Dietsch; cf. Liv. 33, 17, 9; Sen. Q. N. 4, 13, 4. —

Negatively: non tam meapte causa Laetor quam illius,

Ter. Heaut. 4, 3, 8:

nihil est quod tam obtundat elevetque aegritudinem... quam meditatio condicionis humanae,

Cic. Tusc. 3, 16, 34:

quae compararat non tam suae delectationis causa quam ad invitationes adventusque nostrorum hominum,

id. Verr. 2, 2, 34, § 83:

cujus me facti paenituit non tam propter periculum meum quam propter vitia multa quae,

id. Fam. 7, 3, 2:

qua nulla in re tam utor quam in hac civili et publica,

id. Att. 2, 17, 2:

neque eos tam istius hominis perditi subita laetitia quam hominis amplissimi nova gratulatio movebat,

id. Verr. 1, 8, 21:

Iliensibus Rhoeteum addiderunt, non tam ob recentia ulla merita quam originum memoria,

Liv. 38, 39, 10.—

Object-inff.:

qualis est istorum oratio qui omnia non tam esse quam videri volunt,

Cic. Ac. 2, 14, 44:

quid enim tam pugnat, quam non modo miserum, sed omnino quidquam esse qui non sit,

id. Tusc. 1, 7, 13:

virtute ipsa non tam multi praediti esse quam videri volunt,

id. Lael. 26, 98.—

Subject-inff. or dependent clauses:

ego illud argentum tam paratum filio Scio esse, quam me hunc scipionem contui ( = tam scio, argentum paratum esse, quam scio me, etc.),

Plaut. As. 1, 1, 109:

Parmenonis tam scio esse hanc techinam quam me vivere,

Ter. Eun. 4, 4, 51:

tam teneor dono quam si dimittar onustus,

Hor. Ep. 1, 7, 18:

Acrisium Tam violasse deum quam non agnosse nepotem Paenitet,

Ov. M. 4, 613:

tam perdis operam cum illi irasceris, quam cum illum alteri precaris iratum,

Sen. Ira, 2, 30, 2.—Negatively (so most freq.):

nihil est quod tam deceat quam in omni re gerenda servare constantiam,

Cic. Off. 1, 34, 125:

eundum igitur est, nec tam ut belli quam ut fugae socii simus,

id. Att. 9, 2, a, 3:

nec tam quaerendum est, dolor malumne sit, quam firmandus animus ad dolorem ferendum,

id. Tusc. 2, 12, 28:

non tam ut prosim causis elaborare soleo, quam ut ne quid obsim,

id. Or. 2, 72, 295:

cum ego te non tam vitandi laboris mei causa quam quia tua id interesse arbitrarer, hortatus essem,

id. Top. 1, 2:

auxilia convenerant non tam Vejentium gratia concitata, quam quod in spem ventum erat, etc.,

Liv. 2, 44, 7:

Boji defecerunt, nec tam ob veteres in populum Romanum iras, quam quod, etc.,

id. 21, 25, 2. — So with causal clauses, Cic. Div. in Caecil. 7, 24; id. Or. 3, 30, 119; id. Sest. 64, 135; Liv. 8, 19, 3. —

With quam in adverb.-clause:

tam confido quam poti'st,

Plaut. Stich. 3, 2, 1; and in Cicero's epistolary style, tam esse with predicative force (like ita esse, sic esse;

v. sic): atque ego haec tam esse quam audio non puto ( = tam male esse),

Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9.—

Tam with a neg. is sometimes followed by sed with an independent clause, instead of a comp. clause:

quidam autem non tam id reprehendunt, si remissius agatur, sed tantum studium tamque multam operam ponendam in eo non arbitrantur,

Cic. Fin. 1, 1, 1 Madv. ad loc.; cf.:

quae (suaviloquentia) quidem non tam est in plerisque... sed est ea laus eloquentiae certe maxima,

id. Brut. 15, 58.—

With esse and predic. noun:

tam ea est quam poti'st nostra erilis concubina,

Plaut. Mil. 2, 5, 47:

equidem tam sum servos quam tu,

id. Capt. 3, 4, 11:

tam ego homo sum quam tu,

id. As. 2, 4, 83:

nam id nobis tam flagitium'st quam illa Non facere,

Ter. Ad. 3, 3, 68:

tam es tu judex quam ego senator,

Cic. Rab. Post. 7, 17:

tam sum amicus rei publicae quam qui maxime,

id. Fam. 5, 2, 6.—With prep. and its case as predicate:

tam hoc quidem tibi in proclivi quam imber quando pluit,

Plaut. Capt. 2, 2, 86:

qui non defendit, nec obsistit, si potest, injuriae, tam est in vitio quam si parentes, etc., deserat,

Cic. Off. 1, 7, 23. —

Negatively: nihil est tam contra naturam quam turpitudo,

Cic. Off. 3, 8, 35. —

With quasi in place of quam:

tam a me pudica est quasi soror mea sit,

Plaut. Curc. 1, 1, 51. —

Quam... tam with compp. = quanto... tanto or quo... eo (ante-class. and poet.): quam magis aerumna urget, tam magis ad malefaciendum viget, Enn. ap. Quint. 9, 3, 15 (Trag. Rel. v. 303 Vahl.):

quam magis adspecto, tam magis est nimbata,

Plaut. Poen. 1, 2, 138:

magis quam id reputo, tam magis uror quae meus filius turbavit,

id. Bacch. 5, 1, 5:

quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,

id. As. 1, 3, 6:

quo quaeque magis sunt aspera semina eorum, Tam magis in somnis eadem saevire necessust,

Lucr. 4, 999:

quae quanto magis inter se perplexa coibant, Tam magis expressa ea quae mare... efficerent,

id. 5, 453:

tam magis illa fremens et tristibus effera flammis, Quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,

Verg. A. 7, 787.—With quanto for quam:

quanto magis aetheris aestus cogebant terram, Tam magis, etc.,

Lucr. 5, 484. —With rel. adv. for quam:

verum ubicumque magis denso sunt agmine nubes, tam magis hinc... fremitus fit,

Lucr. 6, 99. — Ellips. of tam:

quam magis specto. minus placet mihi hominis facies,

Plaut. Trin. 4, 2, 19.—

Quam... tam with superll. = quanto... tanto or quo... eo (mostly anteclass.; cf.

the class.: ut quisque maxime... ita maxime): quam citissime conficies, tam maxime expediet,

Cato, R. R. 64 (65):

oleum quam diutissime in amurca erit, tam deterrimum erit,

id. ib. 64 (65):

quam acerbissima olea oleum facies, tam oleum optumum erit,

id. ib. 65 (66): quam plurimum [p. 1837] erit, tam citissime canus fiet, id. ib. 157 (158) med.:

quam ad probos propinquitate proxume te adjunxeris, tam optumum est,

Plaut. Aul. 2, 2, 59:

quam maxime huic vana haec suspicio erit, tam facillime patris pacem in leges conficiet suas,

Ter. Heaut. 5, 2, 44:

quam vos facillime agitis, quam estis maxume Potentes, dites, fortunati, nobiles: tam maxime vos aequo animo aequa noscere Oportet,

id. Ad. 3, 4, 56:

quam paucissimos reliqueris, tam optimi fiunt in alendo,

Varr. R. R. 2, 9:

quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est,

Sall. J. 31, 14. —

With quam in immediate succession (to be distinguished from the conj. tamquam, as if):

nam, si a mare abstinuissem, tam quam hoc uterer ( = tam illo uterer quam hoc),

Plaut. Mil. 4, 7, 26:

tam quam proserpens bestia (iste) est bilinguis et scelestus ( = tam bilinguis quam, etc.),

id. Fers. 2, 4, 28: esne tu huic amicus? To. Tam quam di omnes qui caelum colunt, id. ib. 4, 4, 32: vide, homo ut hominem noveris. Sy. Tam quam me, id. Trin. 4, 2, 68: nostine? Da. Tam quam te, Ter. Phorm. 1, 2, 15 (for tam diu, with or without quam, quam diu, etc., v. tamdiu).

With a comp. clause understood.

With a comp. clause to be supplied from a preceding sentence:

quae faciliora sunt philosophis... quia tam graviter cadere non possunt (sc. quam alii),

Cic. Off. 1, 21, 73:

cur corporis curandi causa quaesita sit ars, animi autem medicina nec tam desiderata sit..., nec tam culta (i. e. quam corporis medicina),

id. Tusc. 3, 1, 1:

nihil umquam tam eleganter explicabunt (i. e. quam Plato),

id. ib. 1, 23, 55:

non conturbat me expectatio tua, etsi nihil est eis, qui placere volunt, tam adversarium,

id. Ac. 2, 4, 10:

sed ea (plebs) nequaquam tam laeta Quinctium vidit (i. e. quam ejus amici),

Liv. 3, 26, 12: nec minora consequi potuit (Maecenas);

sed non tam concupivit (sc. quam Agrippa),

Vell. 2, 88, 2: nec tibi tam longis opus est ambagibus usquam, nec me tam multam hic operam consumere par est (i. e. quam consumere opus sit, si haec tractare velim), Lucr 6, 1079; so, tam gratia est (colloq.) = non accipio, sed tam gratia est quam esset si acciperem, I thank you just as much; no, thank you:

bene vocas (ad prandium): tam gratia'st,

Plaut. Men. 2, 3, 36: cenabis apud me. Ep. Locata'st opera nunc quidem:

tam gratia'st,

id. Stich. 3, 2, 18: quin tu, quidquid opus'st, audacter imperas? Ps. Tam gratia'st. Bene est tibi;

nolo tibi molestos esse nos,

id. Ps. 2, 4, 23 (in this formula, however, tam is explained by some as a shortened form for tamen; cf. Brix ad Plaut. Men. 386, and v. IV. infra).—

With a general comp. clause understood ( = sic, ita), so ( so much) as I do, as you do, as he did, as I said before, as he is, as you are, etc.

With adjj.: ut vos servem sedulo, quos tam grandi sim mercatus pecunia, have bought you at so high a price, i. e. as I have, Plaut. Capt. 2, 2, 8: qui nummi exciderunt quod terram sic obtuere? quid vos maestos tam tristisque conspicor? (sc. as I do, as you are), id. Bacch. 4, 4, 17:

equidem miror, tam catam, tam doctam te et bene eductam, non scire stulte facere,

id. Most. 1, 3, 29:

ordine cum videas tam certo multa creari,

Lucr. 5, 735:

deus ille fuit qui ista in tam tranquillo et tam clara luce locavit,

id. 5, 12:

quorsum igitur tam multa de voluptate?

Cic. Sen. 12, 44:

ut mihi quidem, qui tam magno animo fuerit innocens damnatus esse videatur,

id. Tusc. 1, 42, 100:

inter ista tam magnifica verba tamque praeclara,

id. Fin. 2, 23, 77:

quis est qui complet aures meas tantus et tam dulcis sonus?

as I hear, id. Rep. 6, 18, 18:

tollite hanc: nullam tam pravae sententiae causam reperietis,

id. Phil. 14, 1, 3: et tamen veremur ut hoc quod a tam multis perferatur natura patiatur? ( as it is, sc. suffered), id. Tusc. 2, 20, 46:

ut tam in praecipitem locum non debeat se sapiens committere,

id. Ac. 2, 21, 68:

tam necessario tempore, tam propinquis hostibus,

at so urgent a time as this, Caes. B. G. 1, 16, 6:

supra triginta quinque milia hostium fuerant, ex quibus tam exigua pars pugnae superfuit,

Liv. 39, 31, 14:

tam constantem defensionem Scipionis universus senatus comprobavit,

Val. Max. 3, 7, 1: ceterum... ne tam praeclara lex... oblitteraretur, id. 2, 8, 1:

qui tam crudelem tyrannum occideret,

id. 3, 1, 2:

ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore civitas nostra virtutis suae oblita est,

id. 3, 2, 7:

tam contraria est pestis,

Plin. 8, 38, 57, § 136:

tam parvo distat ibi tanta rerum naturae diversitas,

id. 5, 11, 12, § 65; so, tamne (cf. sicine):

tamne indignus videar?

Plaut. Merc. 1, 2, 77.—And with sup.:

nondum erat vestris tam gravissimis tamque multis judiciis concisus,

of so great weight, Cic. Phil. 12, 5, 11.—

With advv.:

alienus quom ejus incommodum tam aegre feras, quid me patrem par facere est?

Plaut. Capt. 1, 2, 37:

quid est negotii quod tu tam subito domo abeas?

id. Am. 1, 3, 4:

unde ego nunc tam subito huic argentum inveniam miser?

Ter. Phorm. 3, 3, 1:

quia (anima cum corpore) tam conjuncta atque leniter apta'st,

Lucr. 5, 559:

jam mallem Cerberum metueres quam ista tam inconsiderata diceres,

Cic. Tusc. 1, 6, 12:

ista tam aperte et per versa et falsa,

id. Ac. 2, 18, 60:

cum ex co quaereretur cur tam diu vellet esse in vita,

id. Sen. 5, 13:

me pudet tam cito de sententia esse dejectum,

id. Tusc. 2, 5, 14:

etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere,

id. Fin. 5, 11, 31:

an melius fuerit rationem non dari omnino, quam tam munifice et tam largiter,

as I have shown, id. N. D. 3, 27, 69:

nam quod jus civile tam vehementer amplexus es,

id. Or. 1, 55, 274:

quid tu, inquit, tam mane?

id. Rep. 1, 9, 14: cur hunc tam temere ( as mentioned before) quisquam ab officio discessurum judicaret? Caes. B. G. 1, 40:

quod sua victoria tam insolenter gloriarentur,

id. ib. 1, 14:

cum tam procul a finibus Macedoniae absint,

Liv. 39, 27, 6: non digna exempla quae tam breviter ( as I am going to do) nisi majoribus urgerer, referrentur, Val. Max. 2, 7, 5:

qualis esset quem tam diu tamque valde timuissent,

Nep. Eum. 11, 2; and with sup.: tam maturrime comparavisse, Cato ap. Charis. p. 184 P.—With adverb. abl.: tam crepusculo fere ut amant, Plaut. Fragm. ap. Varr. L. L. 7, 77; cf.:

tam vesperi,

Ter. Heaut. 1, 1, 15; v. III. B. 3. infra.—

With verbs:

ut, ni meum gnatum tam amem, tua jam virgis latera lacerentur probe,

Plaut. Bacch. 4, 5, 10:

quid, cedo, te, obsecro, tam abhorret hilaritudo?

id. Cist. 1, 1, 55:

quid tam properas?

id. Pers. 4, 6, 11:

cum te video nostrae familiae Tam ex animo factum velle ( = te tam velle nostrae familiae ex animo factum),

Ter. Ad. 5, 7, 21:

age, quaeso, ne tam obfirma te, Chreme,

id. Heaut. 5, 5, 8:

non pol temere'st quod tu tam times,

id. Phorm. 5, 8 (9), 9: Sy. Eamus, namque hic properat in Cyprum. Sa. Ne tam quidem, implying a corresponding gesture, id. Ad. 2, 4, 14:

quam si explicavisset, non tam haesitaret,

i. e. as he does, Cic. Fin. 2, 6, 18.—Sometimes with an adv. to be supplied:

quid ergo hanc, quaeso, tractas tam ( = tam male, or implying a corresponding gesture),

Plaut. Cas. 4, 4, 31:

Graecos in eo reprehendit quod mare tam secuti sunt ( = tam vulgo. or tam temere),

Cic. Att. 6, 2, 3; cf. id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9; v. I. C. 2. d, supra. — With esse and predic. noun:

numquam ego te tam esse matulam credidi,

Plaut. Pers. 4, 3, 72.—

Preceded and strengthened by a demonstrative adjective (order: 1. demonstr., 2. tam, 3. adjective, 4. noun; or, 1. demonstr., 2. noun, 3. tam, 4. adjective).

After hic:

etiamne haec tam parva civitas, tam procul a manibus tuis remota, praedae tibi et quaestui fuit?

Cic. Verr. 2, 3, 37, § 85:

hunc hominem tam crudelem, tam sceleratum, tam nefarium nolunt judicare,

id. ib. 2, 2, 31, §

77: hunc tamen hominem tam audacem, tam nefarium, tam nocentem,

id. Clu. 14, 42:

haec mea oratio tam longa aut tam alte repetita,

id. Sest. 13, 31:

in hoc tam exiguo vitae curriculo,

id. Arch. 11, 28:

hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem,

id. Cat. 1, 5, 11:

in hac tam clara re publica natus,

id. Rep. 1, 19, 31:

hanc rem publicam tam praeclare fundatam,

id. Par. 1, 2, 10:

haec tam crebra Etruriae concilia,

Liv. 5, 5, 8:

in his tam parvis atque tam nullis,

Plin. 11, 2, 1, § 2:

quorsum haec tam putida tendant,

Hor. S. 2, 7, 21:

hac tam prospera pugna nuntiata,

Curt. 3, 11, 16.—

After ille:

ille homo tam locuples, tam honestus,

Cic. Verr. 2, 4, 6, § 11: illud argentum tam praeclarum ac tam nobile, id. ib. 2, 4, 20, §

44: illud tam grave bellum,

Val. Max. 5, 6, ext. 1:

ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore,

id. 3, 2, 7.—

After iste:

tamenne ista tam absurda defendes?

Cic. N. D. 1, 29, 81:

ista admonitio tua tam accurata,

id. Att. 6, 1, 20:

quae est ista tam infesta ira?

Liv. 7, 30, 15:

iste tam justus hostis, tam misericors victor,

Curt. 4, 10, 34.—

After id ipsum:

id ipsum tam mite ac tam moderatum imperium,

Liv. 1, 48, 9.—

After tot:

jacere necesse sit tot tam nobiles disciplinas,

Cic. Ac. 2, 48, 147:

tot tam valida oppida,

Liv. 5, 54, 5:

tot tam opulenti tyranni regesque,

id. 25, 24, 13:

inter tot tam effrenatarum gentium arma,

id. 21, 9, 3:

tot tam praeclaris imperatoribus uno bello absumptis,

id. 28, 28, 12; 25, 27, 13; 26, 13, 17; cf.:

cum tot ac tam validae eluctandae manus essent,

id. 24, 26, 13; 8, 12, 4.—

After hic talis:

da operam ut hunc talem, tam jucundum, tam excellentem virum videas,

Cic. Fam. 16, 21, 3.

As demonstr. adv. of intensity, correlative with ut, that, and its equivalents (qui, quin); so only with adjj. and advv. (not with verbs).

Without a negation ( = ita, adeo;

rare before the Aug. period): ni erit tam sincerum (tergum), ut quivis dicat ampullarius Optumum esse operi faciundo corium et sincerissimum,

Plaut. Rud. 3, 4, 51:

quae (maturitas) mihi tam jucunda est ut, quo propius ad mortem accedam, quasi terram videre videar,

Cic. Sen. 19, 71. de qua tam variae sunt doctissimorum hominum sententiae, ut magno argumento esse debeat, etc., id. N. D. 1, 1, 1:

ad eum pervenit tam opportuno tempore, ut simul Domitiani exercitus pulvis cerneretur, et primi antecursores Scipionis viderentur,

Caes. B. C. 3, 36:

tam parandus ad dimicandum animus, ut, etc.,

id. B. G. 2, 21:

tamen tam evidens numen rebus adfuit Romanis, ut putem, etc.,

Liv. 5, 51, 4: infimam plebem natura ipsa tam abjecto tamque imo loco collocavit ut nulla ratione erigi aut sublevari possit, Ps.-Cic. Cons. 6, 22:

tam multa sunt, tamque misera quae perferunt ut nemo sit quin mori saepissime cupiat,

id. ib. 16, 59:

quem constat tam certa acie luminum usum esse ut a Lilybaeo portu Carthaginienses egredientes classes intueretur,

Val. Max. 1, 8, ext. 14:

tam alacri animo suos ad id proelium cohortatus est ut diceret: Sic prandete, etc.,

id. 3, 2, ext. 3:

in Theophrasto tam est loquendi nitor ille divinus ( = tam divinus est) ut ex eo nomen quoque traxisse videatur,

Quint. 10, 1, 83:

(Scipio) bellum in Africam transtulit, tam lentus ut opinionem luxuriae segnitiaeque malignis daret,

Sen. Ira, 1, 11, 6; id. Q. N. 1, 15, 5:

3, 21, 1: tam parvulis in faucibus... ut non sit dubium, etc.,

Plin. 10, 29, 43, § 82:

ipsum Macedonem tam graviter palma percussit ut paene concideret,

Plin. Ep. 3, 14, 7.—

With a negation, or in a question implying a negation.

Before ut (very freq. in the class. period; cf. adeo, poet., e.g. Hor. Ep. 1, 1, 39):

numquam tam dices commode ut tergum meum Tuam in fidem committam,

Ter. Hec. 1, 2, 33:

non tam viva tamen, calidus queat ut fieri fons,

Lucr. 6, 887:

quis umquam praedo fuit tam nefarius, quis pirata tam barbarus ut, etc.,

Cic. Rosc. Am. 50, 146:

non sum tam stultus, ut te usura falsi gaudii frui velim,

id. Fam. 6, 12, 1:

nec, cum id faciebamus tam eramus amentes ut explorata nobis esset victoria,

id. ib. 6, 1, 3:

non essem tam inurbanus ac paene inhumanus uti in eo gravarer quod vos cupere sentirem,

id. Or. 2, 90, 365:

non puto tam expeditum negotium futurum ut non habeat aliquid morae,

id. Att. 13, 31, 1:

nec vero eram tam indoctus ignarusque rerum ut frangerer animo propter, etc.,

id. Phil. 2, 15, 37:

quis tam demens ut sua voluntate maereat?

id. Tusc. 3, 29, 71; so id. Off. 3, 20, 82; id. Tusc. 1, 1, 2; id. Phil. 3, 4, 10:

non enim proferremus vino oppressos... tam absurde, ut tum diceremus, etc.,

id. Ac. 2, 17, 53:

non se tam barbarum ut non sciret, etc.,

Caes. B. G. 1, 44, 17:

nulli sunt tam feri et sui juris affectus ut non disciplina perdomentur,

Sen. Ira, 2, 12, 3:

nemo tam divos habuit faventes, crastinum ut posset sibi polliceri,

id. Thyest. 619.—

With a negation (esp. nemo), followed by qui ( = ut is; class. and freq.); nec quisquam sit tam opulentus qui mihi obsistat in via, [p. 1838] Plaut. Curc. 2, 3, 5:

generi lenonio Numquam deus ullus tam benignus fuit, qui fuerit propitius,

id. Pers. 4, 4, 34:

an ille tam esset stultus qui mihi mille nummum crederet?

id. Trin. 4, 2, 42:

nemo inventus est tam amens, qui illud argentum tam praeclarum ac tam nobile eriperet, nemo tam audax qui posceret, nemo tam impudens qui postularet ut venderet,

Cic. Verr. 2, 4, 20, § 44:

nemo Agrigenti neque aetate tam affecta neque viribus tam infirmis fuit, qui non illa nocte surrexerit,

id. ib. 2, 4, 43, §

95: nemo est tam senex qui se annum non putet posse vivere,

id. Sen. 7, 24:

nihil tam absurde dici potest, quod non dicatur ab aliquo philosophorum,

id. Div. 2, 58, 119:

nulla gens tam immanis umquam fuit in qua tam crudelis hostis patriae sit inventus,

id. Sull. 27, 76:

quae est anus tam delira quae timeat ista?

id. Tusc. 1, 21, 48:

ecquem tam amentem esse putas qui illud quo vescatur deum esse credat?

id. N. D. 3, 16, 41:

sed neque tam docti tum erant, ad quorum judicium elaboraret, et sunt, etc.,

id. Fin. 1, 3, 7; so id. Sen. 19, 67; id. Lael. 7, 23; id. Tusc. 1, 6, 11; 1, 15, 33; 2, 17, 41; id. Sest. 14, 32; id. Fin. 2, 20, 63; id. Fam. 9, 2, 2; id. Off. 2, 5, 16:

neque tam remisso animo quisquam fuit qui ea nocte conquierit,

Caes. B. C. 1, 21:

in bello nihil tam leve est quod non magnae interdum rei momentum faciat,

Liv. 25, 18, 3:

ut nemo tam humilis esset cui non aditus ad eum pateret,

Nep. Milt. 8, 4:

ecquid esse tam saevum potest quod superet illum?

Sen. Thyest. 196. —

With a negation, followed by quin ( = ut is non;

class. and freq.): nec sacrum nec tam profanum quidquam est quin ibi ilico adsit,

Plaut. Merc. 2, 3, 27:

nihil mihi tam parvi est quin me id pigeat perdere,

id. Pers. 4, 6, 8:

nec quisquam est tam ingenio duro, neque tam firmo pectore quin sibi faciat bene,

id. As. 5, 2, 94:

numquam tam mane egredior, neque tam vesperi Domum revortor, quin te... conspicer Fodere,

Ter. Heaut. 1, 1, 15:

nil tam difficile'st quin quaerendo investigari possiet,

id. ib. 4, 2, 8:

ut nullus umquam dies tam magna tempestate fuerit, quin... solem homines viderint,

Cic. Verr. 2, 5, 10, § 26:

numquam tam male est Siculis quin aliquid facete et commode dicant,

id. ib. 2, 4, 43, §

95: nemo est tam afflictus quin possit navare aliquid et efficere,

id. Fam. 6, 1, 7:

ut nemo tam ferus fuerit, quin ejus causam lacrimarit,

Nep. Alcib. 6, 4.

Tam, ante-class., sometimes = tamen:

antiqui tam etiam pro tamen usi sunt,

Fest. p. 360: bene cum facimus, tam male cupimus...; quamquam estis nihili, tam ecastor simul vobis consului, Titin. ap. Fest. l. l.; so,

etsi illi aliter nos faciant quam aequom sit, tam pol noxiae nequid magis sit... nostrum officium meminisse decet,

Plaut. Stich. 1, 1, 44 Fleck., Ritschl:

tam si nihil usus esset, jam non dicerem,

id. Merc. 4, 3, 32 Ritschl; v. Prol. Trin. p. 14 ib.; Brix ad Plaut. Men. 2, 3, 36; Curt. in Rhein. Mus. 6, 84; 6, 93; but cf. contra, Corss. Beitr. p. 272 sqq.

In the dialect of Praeneste: tam modo, just now ( = modo): ilico hic ante ostium;

Tam modo, inquit Praenestinus,

Plaut. Trin. 3, 1, 8 Brix ad loc.; cf. Fest. s. v. tammodo, p. 359; Ritschl, opusc. 2, 372.